साफ च्याम्पियनसिपमा नेपालको विजयी सुरुवात

बंगलादेशसँग बदला लियो.

१५ भदौ, काठमाडौं । काठमाडौंमा शनिबारबाट सुरु भएको साफ च्याम्पियनसिप फुटबलमा नेपालले विजयी सुरुवात गरेको छ । उद्घाटन खेलमा नेपालले बंगलादेशलाई २–० ले पराजित गर्दै सुखद सुरुवात मात्र गरेन, एएफसी च्यालेन्ज कपमा व्यहोरेको २–० को हारको बदला समेत लिएको छ ।

त्रिपुरेश्वरस्थित दशरथ रंगशालामा भएको खेलमा नेपालले सुरुवाटै आक्रमक खेल प्रस्तुत गरेको थियो । एकपछि अर्को गर्दै बंगलादेशको पोष्टमा धाबा बोलेको नेपाल १८ औं मिनेटमा सफल भयो । उनले भोला सिलवालको पासमा हेडगोल गर्दै उत्कृष्ट गोल गरेका हुन् । अन्तराष्ट्रिय फुटबलमा अनिलको यो ८ औं गोल हो । पछिल्लो समय खराव प्रदर्शन गरेको भन्दै आलोचना हुँदै आएका अनिल शनिबार भने उत्कृष्ट फर्ममा देखिएका थिए । उनले २००७ मा ओमानविरुद्ध डेब्यू गरेका थिए । २३ औं मिनेटमा अनिलले अर्को मौका गुमाए ।

खेलको ३१ औं मिनेटमा भरत खबासले गोल गर्दै नेपालको अग्रता दोब्बर पारे । उनको पनि यो आठौं गोल हो । एक पछि अर्को गर्दै बंगलादेशमाथि दबाव कायम गरेको नेपालले पहिलो हापमा थप गोल गर्न सकेन । दोस्रो हापमा भने बंगलादेशले सुधारिएको प्रदर्शन गरेको थियो । तर, नेपालले आक्रमण खेललाई जारी राख्यो । अनिलको प्रहार बंगलादेशका रक्षकले मुस्किलले बताए । अन्तिमतिर जुमानु राईलाई मैदान उतारेर नेपालले तीन फवार्डलाई समेत खेलाएको थियो ।

खेलको ८३ औं मिनेटमा रोहितले दुई सुन्दर मौका गुमाए । जुमानु र अनिलको वान टच पासमा रोहितलाई गोलको सुन्दर मौका दिइएको थियो । तर, उनी सफल भएनन् । खेलेको अन्त्यतिर पनि उनको अर्को प्रहार बंगलादेशका गोलरक्षकले रोके । त्यसपछि पछि जुमानुको प्रहार उनले रोकेका थिए । खेलमा भरत खबास म्यान अफ दि म्याच घोषित भएका छन ।

प्रकाशको डेब्यू

बंगलादेशविरुद्धको खेलमा प्रकाश बुढाथोकीले डेब्यू गरेका छन् । उनी ६३ औं मिनेटमा जगजित श्रेष्ठको स्थानमा मैदान प्रवेश गरेका हुन् । बंगलादेशविरुद्धको खेलमा सबै टिकट विक्रि भएको छ । झण्डै १८ हजार दर्शक रंगशाला पुगेका थिए । साधारणतर्फ ४४ लाख र विशिष्ट प्याराफिटतर्फ १६ हजार गरी करिव ६० लाखको टिकट विक्रि भएको एन्फाले जनाएको छ ।

नेपालको लक्ष्य घरेलु मैदानमा उपाधि जित्ने

शनिबारबाट काठमाडौंमा सुरु हुने साफ च्याम्पियनसिप फुटबलमा नेपाल आफ्नो पहिलो खेलमा बंगलादेशसँग भिड्दैछ । नेपाल र बंगलादेशबीचको उद्घाटन खेल साँझ साढे ६ बजेपछि रशरथ रंगशालामा हुनेछ । साफका लागि २० सदस्यीय टोलीको घोषणा भइसकेको छ । स्ट्राइकरमा यू-१६ का विमल घर्तिमगर पनि छन् ।

नेपाली टोलीका कप्तान कप्तान सागर थापाले उद्घाटन खेल सबैभन्दा महत्वपूर्ण रहेकाले पहिलो खेल जित्दै उपाधिको दाबेदारका रुपमा प्रस्तुत गर्ने वताउनुभयो । ‘बंगलादेशसंग हामी अहिलेसम्म आत्तिएर खेल्ने अनि पुरानो गल्ती दोहोर्‍याउँछौं’ शुक्रबार भएको पत्रकार सम्मेलनमा कप्तान थापाले भने-’तर, यसपालि ती सबै कमी कमजोरीहरु सच्याएर खेल्छौँ ।’

नेपालका प्रमुख प्रशिक्षक ज्याक स्टेफानोस्कीले प्रतियोगिताका लागि तयारी राम्रो रहेको भन्दै घरेलु मैदानमा राम्रो प्रदर्शन गर्ने बताए । घरेलु मैदान र समर्थकको हौसलासंगै उपाधि उचाल्न चाहेको भन्दै उनले भने-’टोलीमा सबै खेलाडी फिट छन् । केही नयाँ अनुहारका पनि छन् । टिम वर्क राम्रो छ । त्यसैले हामीले प्रतिद्वन्द्वीलाई कडा चुनौति दिनेछौं ।’

बंगलादेशका प्रशिक्षक लोडेविक्रक डी क्रुफले उपाधिका लागि आफूहरु दाबेदार नभएपनि बताए । तर, आफ्नो टोलीले राम्रो खेल पस्कने उनले बताए । उनले उपाधिका दावेदार नेपाल, भारत र अफगानिस्तान भएको बताए पहिलो खेलमै घरेलु टोली नेपालको सामना गर्ने भएकाले पनि आफुहरुमाथि केही दबाव परेको उनले बताए ।

भारतमा २ वर्षअघि भएको प्रतियोगितामा नेपाल सेमिफाइनलबाट बाहिरिएको थियो । २००३ मा साफको उपाधि जितेको बंगलादेश अघिल्लो संकरणमा भने समूह चरणबाटै बाहिरिएको थियो ।

कसले के भने ?

पत्रकार सम्मेलनमा डिफेण्डिङ च्याम्पियन भारतका विजेता भारतका प्रशिक्षक विम कोभरम्यान्सले आफूहरुले उपाधि रक्षा गर्न तयार रहेको बताए । उनले भने-’हामी सातौँ साफ च्याम्पियनसिपको विजेता हौँ । त्यसैले पनि हामीलाई उपाधि उचाल्नै पर्ने दबाव छ ।’ उनले सवै खेल जित्दै फाइनलमा स्थान बनाउने लक्ष्य रहेको वताए । कप्तान सुनिल क्षत्रीले पनि उपाधि उचाल्नु नै टोलीको पहिलो लक्ष्य रहेको बताए । उनले भने-’घरेलु मैदानबाहिर प्रतियोगिता खेल्न आएकाले हामीलाई केही दबाब छ र हुन्छ नै । तर, हामी उपाधि भिडन्तका लागि तयार छौँ ।’

अफागानिस्तानका प्रमुख प्रशिक्षक यसुफ कार्गरले आफूहरु उपाधि उचाल्ने अभिलाषाका साथ नेपाल आएको वताए । उनले भने-’खेलाडीहरुबीच राम्रो टिम वर्क छ । सबै फममै छन् । उपविजेता पनि भएकाले हामीमाथि उपाधि उचाल्ने दबाब छ ।’

भुटानका प्रमुख प्रशिक्षक काजुनोरी ओहाराले सेमिफाइन पुग्ने मूख्य लक्ष्य रहेको बताए । राम्रो खेल पस्केर अप्रत्यासिक नजिता दिलाउने भन्दै उनले भने-’प्रतियोगिताका लागि तयारी त्यत्ति राम्र्रो गर्न पाएनौँ । दुई हप्तामात्रै तयारी गरेर आएका छौं । तैपनि अप्रत्यासिक नजिता निकाल्नेछौँ ।’

श्रीलंकाका प्रशिक्षक एसी रोर्वेटोले आफूहरु प्रतियोगिताका लागि तयार रहेको वताए । आफ्नो समूहमा सबै टोली बलियो भएकाले सवै प्रतिद्वन्दीलाई सहज रुपमा नलिने उनले बताए । उनले भने-’सवै टोली उत्तिकै बलिया छन् । तर हामी कडा चुनौती दिनेछौँ । ‘

पाकिस्तानका प्रशिक्षक साहजेद अनुवारले तयारी सन्तोषजनक रहेको वताए ।माल्दिभ्सका प्रमुख प्रशिक्षक बेलाले आफ्नो टोलीले राम्रो प्रदर्शन गर्ने वताए । उनले भने-’हामी राम्रो टिम हौँ । तर, बलियो टिम भने होइनौँ । तैपनि खेलाडीले प्रतिस्पर्धात्मक खेल पस्कनेछन् ।
’

चारदिन चाररात निरन्तर नाचीरह्यो थिमि

आठदिनसम्म मनाईने साँस्कृतिक पर्व गाईजात्रामा भक्तपुरका बासिन्दा भुलेपनि नजिकै रहेको थिमि सहरलार्ई भने गाईजात्राको रौनकले पटक्कै छोएन । साँस्कृतिक सहर कै रुपमा चिनिने नजिकैको थिमि सहर भित्रका देशहरु भने गाईजात्राको चासो छोडेर दिनरात बिभिन्न देवीदेवताका स्वरुपमा निरन्तर नाचिरह्यो ।गाईजात्राको भोलीपल्ट एकैसाथ थिमिको बोडे देश, नगदेश, चपाचो लगायतका बिभिन्न स्थानमा फरक फरक देवीदेवताका नाचले थिमि भने दिनरात जागि नै रहयो । रातीको कुनै प्रवाह नै नगरी केटाकेटी देखि उमेर पाकेका बुढाबुढीहरु समेत देवीदेवताका प्रतिकको रुपमा रहेका नाचहरु हेर्दै रातभर जागिरहेका थिए । गाईजात्राको भोली पल्ट मध्यरातीबाट बोडेमा हरेक वर्ष प्रर्दशन गरिदै आएको नील बाराही नाचको प्रर्दशन सुरु भयो । त्यही समयमा नगदेशमा लोपोन्मुख अबस्थामा पुगिसकेको भैल ः अर्थात भैरब नाच नौ वर्ष पछि यसवर्ष सुरु भयो भने यहि समयमा अर्को लोप हुन लागेको महाकाली नाच १० वर्षपछि यसवर्ष थिमि कै दुईपोखरी डबलीबाट सुरु भयो ।न दिन न रात, न घाम न पानी, न भोक न तिर्खा, न थकान न फुर्सद दैनिक आठ देखि १२ घण्टासम्म यी नाचहरु थिमिमा नाचिरह्यो, यहाँका बासिन्दा भने लोपोन्मुख हुन लागेको प्रसिद्ध ऐतिहासिक एवं धार्मिक नाचहरुको जगेर्ना गर्न जागिरहे । महिलाका हातहातमा फूलपाती, पुजाका सामान एवं बिभिन्न बस्तुहरु देवताका रुपमा नाचिएका देवगणहरुलाई चढाईरहेका थिए । रातभर बिभिन्न परम्परागत बाजाहरु नाच पुग्ने टोलमा बजिरहेका थिए, स्थानियमा उत्तिकै उत्साह थपिएको थियो, लोपोन्मुख नाच जगेर्ना भएकोमा सबै खुसी देखिन्थे ।बोडेको निल बाराही नाच हेर्न रातभरी जागा रहेकी रामप्यारी श्रेष्ठ हरेक वर्ष नीलबारही नाच हेरेपनि भगवाण नाचमा प्रकट हुने भएकाले दर्शन गर्न कै लागि पुजा सामान लिएर जागा बसेको बताउनु भयो । यता रातीदेखि बिहानसम्म नाचिने भैरब नाच हेर्दै रहेको नगदेशका प्रदिप श्रेष्ठले लापोन्मुख अबस्थामा पुगेको नाच यसवर्ष प्रर्दशनमा आएकाले हेर्न चारै रात नसुतेको बताउनु हुन्छ । रातभरी नै जागा भएर महाकाली नाच हेरेका चपाचोका रामशरण प्रजापति पनि सपरिवार महाकाली नाचमा रमाईरहेका थिए । प्रजापति यो नाचमा भगवाणको बास हुने भएकाले रातभरी नाच हेरेर बस्ने गरेको बताउनु हुन्छ । जिब्रो छेड्ने जात्रा पछिको प्रसिद्ध जात्राको रुपमा बोडेमा मनाइने नील बाराही नाच बोडेको नारायणथान लाछीबाट सुरु भई लायकु छेँ, विष्णुघाट, महालक्ष्मी थान, भाँगुटोल, खोंसी टोल, नीलबाराही स्थान हुँदै पुनः नारायणथानमा आज बिहानबाट समापन भएको छ । प्रत्येक टोलको चोकमा धाँ बाजा, भुस्या, काँय र पाँगा बाजाको तालमा परम्परागत नीलबाराही देवीको नाच राती र दिउँसो देखाउने परम्परा रहेको छ ।

 

नील बाराही देवगणमा भैरव एक, बाराही चार, कुमारी चार, सिहं चार द्वारपाल दुई र गणेश चार गरी १९ जना देवगणको समूह रहेको हुन्छ । देवता १९ जना, गुरु ६ जना, १९ जना देवताका सहयोगी, बाजा बजाउने ९ जना गरी यो नाचमा ५० जनाभन्दा बढी व्यक्ति नाचमा क्रियाशील रहने गर्दछन् । दैनिक १० देखि १४ घन्टासम्म परम्परागत नियममा बा“धिएर बोडेमा मनाइने नीलवाराही नाच अवधिभर देवगणले खान नहुने, बस्न नहुने, बोल्न नहुने, घामपानीमा छाता ओड्न नहुने, दिशा पिसाब गर्न नुहने र जुत्तासमेत लगाउन नहुने नियम छ । गुठी नाइके प्रेमचन्द्र अदुवाले भन्नुभयो—‘नाचको नियम कडा छ, देवगणले मुकुण्डो लायर घण्टौसम्म टोलटोल घुमेर नियमित नाच्नुपर्छ, गाह्रो भए पनि काँही बस्न पाईदैन, बस्नैपरे पनि ज्वकालुको काखमा या जिउमा अडेसलगाएर बस्नुपर्छ ।’ नाचको अगाडि र पछाडि बाल्ने चिराग पनि निभ्नु हुदैन भन्ने मान्यता रहेको छ । बत्ती निभ्यो भने देवता हुनेको पेट दुख्ने तथा बान्ता आउ“छ भन्ने जनविश्वास अझै रहेको छ । जात्रामा काटमार समेत गर्नु हुदैन । ‘देवगणहरू नियमभन्दा बाहिर जानु हु“दैन,’—नाचका गुरु कान्छा बालाले भन्नुभयो,—‘नियम कडाइका साथ पालना गर्नुपर्छ, पालना नभए उसैलाई असर गर्छ ।’ परम्परागत नियमभन्दा बाहिर गए बोडेवासीलाई अनिष्ट हुने जनविश्वास अझै रहेकोछ । 

 

यता नगदेशको लोपोन्मुख अवस्थामा रहेको भैल : अर्थात भैरव नाच विगत नौ  वर्ष पछि पुन : संचालनमा आएको छ । नाचका भैरब गुरु कृष्णभक्त घजु लोप भईसकेको नाचलाई जिवन्त दिन यसवर्ष नाच संचालन गरेको बताउनु हुन्छ । 

भैरवनाचमा भैरव दुई, दाग्या अर्थात भैरबी दुई र ज्यापुङ्गचा अर्थात बेताल एक जना गरि पाँचजना देवगणले नाचेका छन् । चार दिनसम्म निरन्तर रूपमा राति निकालिने उक्त नाच नगदेशको लाछीटोल, बहाननी, लेहचा, कुमालाछी, सिचुटोल, गार्चा लगायत बिभिन्न टोलमा रातभरी नाच प्रदर्शन गरेर दाछी टोलमा पुगेर सम्पन्न भएको भैरब गुरु घजुले बताउनुभयो । भगवाणको साधना गर्दा ईच्छुक स्थानिय युवाहरुलाई कम्पन दिएर भगवाणको आगमन भएपछि मात्र नाच संचालन गर्न मिल्ने अन्यथा नमिल्ने गुरु घजुले बताउनुभयो । 

 

यो नाचमा करिब ११ लाख रुपैया खर्च हुने भएपनि कुनै निकायले पनि अहिलेसम्म सहयोग नगरेकोले प्रत्येक घरधुरीले पैसा संकलन गरेर यसवर्ष नाच देखाएको बताउँनुभयो । गएरात भरी नै नाच देखाएर टोलटोल गएपछि स्थायिले सकेको पुजा सामान सहित पुजा दिने परम्पराका कारण नाच बिहानसम्म टोलटोल मै रहने गर्दछ । त्यसैगरि १० वर्ष पछि संचालनमा आएको महाकाली नाचका गएरातीबाट सम्पन्न भएको छ । रातभरी नै महाकालीका प्रतिकका रुपमा एक दर्जन देवी देवताका प्रतिकका रुपमा देवगणहरुले नाचिका थिए । दुई पोखरी, बालकुमारी, चपाचो लगायतका बिभिन्न क्षेत्रमा महाकाली नाचेको थियो । महाकाली नाचका गुरु श्रीगोपाल प्रजापतिले १० वर्ष पछि संचालन मा आएको यो नाच राती मात्र देखाईने भएको आज बिहान ३ बजेबाट नाच समापन भएको बताउनुभयो । कला, संस्कृतिको धनी भएपनि यहाँका प्रसिद्ध नाचहरुको जगेर्ना गर्न आवश्यक पर्ने आर्थिक अभाव कै कारण नाचहरु संकटमा परेको नाच संचालकहरु बताउँछन् । सरकारले खर्चको ब्यबस्था गरिदिए यस्ता प्रसिद्ध नाचहरु हरेक वर्ष संचालन गर्न सकिने उनीहरुको भनाई छ । 

 

 

-

मध्यपुरथिमिको बोडेमा मनाईने चारदिने नीलबाराही नाच सुरु

 बोडेमा मनाईने नीलबाराही नाच आज मध्यराती १२ बजेदेखि सुरु हुने भएको छ । बोडेका नेवार समुदायले मनाउ“दै आएको यो नाच जिब्रो छेड्ने जात्रापछिको ठूलो नाँच हो । १५ दिन अघिदेखि मूलघरमा सिकाईदै आएको यो नाच राती, बिहान र दिउँसो टोलटोलको चोकचोकमा देखाईने गरिन्छ ।

गाईजात्राको भोलिपल्ट मध्यरातदेखि सुरु गरिने सो नाच चार दिनसम्म सञ्चालन हुने गर्छ । सो नाच बोडेको नारायणथान लाछीबाट सुरु भई लायकु छेँ, विष्णुघाट, महालक्ष्मी थान, भाँगुटोल, खोंसी टोल, नीलबाराही स्थान हुँदै पुनः नारायणथानमा समापन गरिने परम्परा रहेको छ । प्रत्येक टोलको चोकमा धाँ बाजा, भुस्या, काँय र पाँगा बाजाको तालमा परम्परागत नीलबाराही देवीको नाच देखाउने गरिन्छ ।   देवगणमा भैरव एक, बाराही चार, कुमारी चार, सिहं चार द्वारपाल दुई र गणेश चार गरी १९ जना देवगणको समूह रहेको हुन्छ । देवता १९ जना, गुरु ६ जना, १९ जना देवताका सहयोगी, बाजा बजाउने ९ जना गरी यो नाचमा १०० जनाभन्दा बढी व्यक्ति नाचमा क्रियाशील रहने गर्दछन् ।

दैनिक १० देखि १४ घन्टासम्म परम्परागत नियममा बा“धिएर बोडेमा मनाइने नीलवाराही नाच कहिलेदेखि सुरु भएको भत्रेबारे यकिन नभएपनि भक्तपुरको नवदुर्गा नाचसँगै नीलबाराही नाच सुरु भएको हुनुपर्ने स्थानीयको भनाई छ ।  नीलबाराही देवीले एकदिन मानिसका रूपमा बोडे सहर आएर स्थानिय धोँ जातका एक मानिसलाई नीलबाराही जङ्गलमा लगेर चार दिनसम्म कसैले नदेख्ने गरि राखेर नाचको सम्पूर्ण विधिविधान सिकाएर पठाए पछि यो नाच सुरु भएको किम्बदंन्ती एवं जनविश्वास रहदै आएको छ ।  नाच अवधिभर देवगणले खान नहुने, बस्न नहुने, बोल्न नहुने, घामपानीमा छाता ओड्न नहुने, दिशा पिसाब गर्न नुहने र जुत्तासमेत लगाउन नहुने नियम छ । गुठी नाइके प्रेमचन्द्र अदुवाले भन्नुभयो—‘नाचको नियम कडा छ, देवगणले मुकुण्डो लायर घण्टौसम्म टोलटोल घुमेर नियमित नाच्नुपर्छ, गाह्रो भए पनि काँही बस्न पाईदैन, बस्नैपरे पनि ज्वकालुको काखमा या जिउमा अडेसलगाएर बस्नुपर्छ ।’

नाचको अगाडि र पछाडि बाल्ने चिराग पनि निभ्नु हुदैन भन्ने मान्यता रहेको छ । बत्ती निभ्यो भने देवता हुनेको पेट दुख्ने तथा बान्ता आउ“छ भन्ने जनविश्वास अझै रहेको छ । जात्रामा काटमार समेत गर्नु ह“ुदैन ।

  ‘देवगणहरू नियमभन्दा बाहिर जानु हु“दैन,’—नाचका गुरु कान्छा बालाले भन्नुभयो,—‘नियम कडाइका साथ पालना गर्नुपर्छ, पालना नभए उसैलाई असर गर्छ ।’ परम्परागत नियमभन्दा बाहिर गए बोडेवासीलाई अनिष्ट हुने जनविश्वास अझै रहेको छ । प्रत्येकवर्ष भाद्र द्वितीयादेखि पञ्चमीसम्म यो नाच चल्ने गर्दछ । बिहानीपख देवगणलाई पूजा गर्ने स्थानियको घुइ“चो लाग्ने गर्छ । जात्रा पहिलो बिहान सकिन्छ , दोस्रो दिनभने बिहान चार बजे सुरु भएर साँझ सम्पन्न हुन्छ भने तेस्रो दिन बिहान सुरु भएर साँझ सम्पन्न हुने परम्परा रहेको छ । नाच देवता घरबाट निकालिन्छ । नाच निकाल्नु पहिला द्वितीयादेखि पूर्णिमासम्म नाचको तयारी गरिन्छ । जसलाई नेवारी भाषामा ‘प्या“खा स्यनेगु’ भनिन्छ । नाच सिकाउ“दा ताः लगायतको बाजा बजाईने परमपरा रहेको छ ।

आर्थिक समस्याका कारण देवगणमा देवता बत्र चाहनेको सङ्ख्या घट्दै गएकोमा स्थानियले चिन्ता ब्यक्त गरेका छन् । भगवान्प्रतिको आस्था र परम्परा जोगाउनकै लागि यहाँका बासिन्दाले नाचलाई निरन्तरता दिईरहेका छन् । नीलबाराही नाचका देवगणले अति कठिन अवस्थामा नाच देखाउने परम्परा रहेको छ । गुठी नाइके अदुवा भत्रुहुन्छ— ‘देवतालाई चढाइएको भेटी गुठीको कोषमा जम्मा हुन्छ, गुठीमा करिब पाँच रोपनी जग्गा छ, त्यसैको बालीबाट यो नाचको तयारी गरिन्छ ।’ उहाँका अनुसार भेटीबाट सङ्कलन भएको रकमले अन्तिम दिन सामूहिकरूपमा भोज खाने गरिन्छ । खर्च अभावमा नाच संकटमा पर्दै गएको उनीहरुको भनाई छ ।

आर्थिक अभावका कारण नवदुर्गाको मुकुन्डो बनाउने पेसा संकटमा

आर्थिक अभाव भएपछि नवदुर्गा नाचका लागि हरेक वर्ष निर्माण गरिने मुकुण्डो बनाउने पेसा संकटमा परेको छ ऐतिहासिक तथा साँस्कृतिक सम्पदाको सहर भनेर चिनिने भक्तपुरमा वर्षौदेखि मनाईदै आएका तान्त्रिक नाचको रुपमा लिईने भक्तपुरको प्रसिद्ध एवं ऐतिहासिक नाच नवदुर्गाको मुकुन्डो बनाउने पेसा अहिले सङ्कटमा परेको हो । नेपाल मण्डलका राजा आनन्ददेवले नवदुर्गा भवानी मार्फत नगरको बस्ती एवं बासिन्दाको सुरक्षाका लागि नवदुर्गा नाच नाच्ने प्रचलन चलाएको शिलालेखमा उल्लेख भएको भक्तपुरका बासिन्दा बताउँछन् ।हरेकवर्ष विजयादशमीको दिन भक्तपुरको ब्रम्हायणी मन्दिरमा तान्त्रिक विधिअनुसार पूजा गरेपछि सुरु भई ११ महिनासम्म चल्ने प्रसिद्ध नवदर्गा नाचको मुकुण्डो बनाउने कार्यभने हरेकवर्ष घण्टाकर्णका दिन देखि सुरु गर्ने गरिन्छ । पेशाको संरक्षण नभएमा पछिल्लो पुस्तामा यो पेशा पूर्ण रुपमा लोप हुने लामो समयदेखि नवदुर्गाको मुकुण्डो बनाउँदै आएका पूर्ण चित्रकारले बताउनुभयो ।

ब्रम्हकुण्डलको खोलाको किनारमा पाइने कालो माटोबाट मात्रै नवदर्गाको मुकुन्डो बनाउने परम्परा रहेको छ भने मुकुण्डो निर्माणमा कालो माटो धुलो बनाएर कालो मास एवं मैदाको माड कपाससहित बिभिन्न शुद्ध सामाग्रीहरु मुछेर बलियो रुपमा मुकुन्डो तयार गरिन्छ ।नवदुर्गा नाचमा महादेव, गणेश, त्रिपुरासुन्दरी, सिम्ब, बह्मायणी, महेश्वरी, कुमारी, भद्रकाली, बाराही, इन्द्रायणी, महाकाली, दुम्ब र श्वेत भैरबी गरि १३ देवगणको मुकुन्डो बनाएर नाच नाच्ने गरिन्छ ।भक्तपुरमा मात्रै २१ ठाउएमा प्रर्दशन गरिने नवदुर्गा नाच यस बाहेक जयवागेश्वरी, साँखु, काभ्रेको बनेपा, धुलिखेल, पनौती, साँगा, श्रीखण्डपुर, खम्पू, ढुर्खक लगायतका बिभिन्न स्थानमा प्रर्दशन गर्ने गरिन्छ ।मुकुन्डो तयार गर्न झण्डै डेढ लाख रुपैया लाग्नुका साथै नवदुर्गाको मुकुन्डो बनाउनलाई माटोको पूजा गर्न आउने बाजाटोलीलाई समेत भोजन खुवाउनु पर्ने भएकाले खर्च बढ्दै जाने गर्दछ । हरेक वर्ष बनाएको मुकुण्डो नाचसम्पन्नसंगै सेलाउने परम्परा रहेकाले हरेक वर्ष नयाँ मुकुण्डो बनाउनु पर्ने परम्परा रहेको छ । यसको लागि खर्च धेरै लाग्ने भएको तर आवश्यक सहयोग काँहीबाट पनि नआउने भएपछि यो पेशा थप संकटमा परेको हो ।

धार्मिक विश्वासका आधारमा आफ्नै खर्चबाट नवदुर्गाको मुकुण्डो बनाउँदै आएका चित्रकारले पछिका पुस्ता भने मुकुण्डो बिनाउन तयार नभएपछि यो पेशा संकटमा परको हो । नवदुर्गाको मुकुन्डो राख्नाका लागि देवगृह बनाउने भक्तपुर नगरपालिकाले करोडाँै खर्च गरेपनि मुकुण्डो बनाउन चासो नदिएको गुनासो स्थानियको छ । भक्तपुर नगरपालिकाले मुकुण्डो बनाउन आर्थिक सहयोगका लागि कोष स्थापनाका लागि माग गरेपनि चासो नदिएको स्थानियको गुनासो छ ।गुठी संस्थान कार्यालय भक्तपुरका प्रमुख लेखनाथ सापकोटाले भक्तपुरको प्रसिद्ध तान्त्रिक नवदुर्गा नाचलाई जीवन्तता दिन कार्यालयले अक्षयकोष स्थापनाका लागि पहल गरेको बताउनुभयो ।आर्थिक अभावले समस्या आएको स्वीकार्दै उहाँले मुकुण्डो बनाउनका लागि रकम माग गरेर विभागमा पठाएको र जिल्ला प्रशासन कार्यालय मार्फत नाच देखाईने जिल्लाहरुमा पनि आर्थिक सहयोग गरिदिन आग्रह गरेको जानकारी दिनुभयो

नौ गेडागुडीका नवरस — क्वाति

 गेडागुडी एकदम सुकेका अन्न बीज । अन्नका आकार गेडा र गुडीमा मूर्त छ । जसको आकार हुन्छ मूर्तिन्छ त्यो । जसको आकार हुन्न त्यो अमूर्त रहन्छ । जसको हुन्छ आकार मूर्त बन्छ । गेडामूर्ति यसको रुप आकार बन्छ । रस अन्तर निहित छ । रसलाई रसाउन रस तत्व चाहिन्छ । पानी यहाँ रसतत्व बन्छ । रस रसिलो गुण । रसिलोपन अन्तर निहित गुण । रसमा रसिलोपन रहेरै यसले अरूमा निहित रस निकाल्न सक्षम हुन्छ । नवरसले हामीभित्र अदृश्य रहेका वा बनेका रसलाई प्लावित पार्ने काम गर्छ । रसले भिजाउँछ । हामी प्लावित रहौँ । रस प्लावन जीवन बन्छ । जीवन जिउन रस प्लावित रहनु आवश्यक छ । यही रस प्लावन संस्कार चाड बन्छ । त्यही चाड जीवन संस्कृति बन्छ । त्यही संस्कृति पर्व अनि चाड भइदिन्छ । चाड—पर्व पनि संस्कृतिको एउटा रुप हो । जीवन संस्कृति हो—संस्कार मण्डित, संस्कार रञ्जित—रमरम रमाउने मेरो, हाम्रै हाम्रो जीवन । नवरसभित्रका रस प्लावन मौसमी क्वातिमा ! गेडागुडीका नवरस—क्वाति हो ।

 

नम्र निवेदन मेरो ! “क्वाति” नेपालभाषाका नेवारी शब्द । भाषिक संस्कृति अनुरुप क्वा=तातो । क्वा=परिकार पनि । ति=रस । तातो, परिकारबाट बनाइएको, निकालिएको रस÷झोल । रस सुस्क अवस्थामा पनि रहन सक्छ । यो अवधारणा यथार्थ हो । यो विज्ञान हो । यो दर्शन पनि । यसको आँखै देखी—साक्षी यही गेडागुडी सुकेका । यिनभित्र प्लावित रसलाई पानीमा भिजाएर हामी भित्री रसमा रसाई हामी दिन्छौ र निकाल्छौँ भित्री रस । बेसकन पकाउँदै भित्री आँटैसम्म लेसिएका रस निकाल्नका लागि । पानीले गेडागुडी भित्र पसेका रस निकाल्न गुहार गर्छ । मानौ भित्री रस निकाल्न पानी नै चाहिन्छ, भित्र भित्री तहसम्म लुकेछिपेका रस भिजाउन र तान्न बाहिर । पानी रस हो । रसैले रसलाई रसिलो पाराले भित्री तहसम्मै भिजेर भिजाउँछ । रसका लागि रसै रसदूत बन्छ । चिनेका साथ—संगिनीले चिनजानका साथी — संगिनीलाई सम्झाई बुझाई आफुतिर फर्काए झैँ वा पानी रसले रसाएर नवरस झोल क्वाति पारे जस्ते । नभनी हुन्न भन्नै पर्छ क्वाति नै हो “क्वाँटी” होइन । संस्कार र संस्कृति तत्सम रहनु पर्छ; तत्भब् होइन । आकृति आकृति नै रहोस् । विकृति नबनून् । 

 

क्वातिलाई नवरस झोल भनेँछु , यसमा नौ किसिमका गेडागुडी मिसाइएको हुन्छ । १) गेडो मुङ् ः२ भाग २) मास ः उस्तै १ भाग  ३) भटमास ः  १/६ भाग  ४) १/४ सानो केराउ ः १/४ भाग   ५) मस्याङ् ः  १/४ भाग  ६) चना  ः  १/४ भाग  ७) सिमी  ः  १/४ भाग  ८) बोडी ः   १/४ भाग  ९) बकुलो ः  १/६ भाग । नौ गेडागुडीको संमिश्रण्बाट तयार परिने क्वाति रस बन्छ यसरी । अलि अलि ल्हसुन । थोरैथोरै अदुवा । मात्राछि बेसार । अनि नून स्वाद अनुसार, जिब्रो अनुसार । स्वाद त जिबै्रले लिन्छ । अन्तमा ज्वानू झानिन्यो , झानियो । बस, नवरस—क्वाति तयार । मीठो बासना र स्वाद खातिर यतियति शुद्ध घिउ थपिन्छ । अहा ! क्या मगमग सुवास महकिन्छ ! चुस्स चुस्कि लगाऔँ ! कति मीठो सुवासिलो स्वाद—हाय ! नवरस क्वाति ! जिब्रो रसायो होला ! मुखभरी पानी पानी । छिटो भनेको के ? बुझ्नु भएन र? स्वाद लिइ हालूँ लाग्न थाल्यो । फुवा (द्ययध)ि भरी पाउँन क्वाति, लिओँ क्वाति !! चुस्स चुस्कि ! क्या स्वादिलो क्वाति । रसमय क्वाति ! 

 

किन र यतिखेर ? सावन भदौरे याममा यो नवरस क्वाति ? किन रे हँ? ए, अस्ति मात्रै रोपाँई सकिएछ । झरीमा रुझिरुझी, खेतमा निहुरि निहुरी रोपाईँ गरियो । जिउभित्र अनपेक्षित रुझान भरिएछ । हिलो माटोमा छ्याप्ल्याङ् छिप्लिङ् टेकियो भरदिन, दिनभरीभरी । घाम र बर्सातले सेकियो सेकान । भित्री आँट रुझ्नु रुझिएको छ । थाक्नु थाकेको थकान छ । त्यसलाई पारलाउनु नि त छ । भित्री चिस्यान निकाल्न चाहिन्छ — नवरस क्वाति । भदौरे मौसममा क्वाति यसैले । कारक र कारण भेटिन्छ यहाँ । अलि अलि सोच । यतियति खोज । नवरस क्वाति स्वाद क्या स्वादिलो मोज । यहिँ निर पहिल्याइन्छ संस्कृतिको पोज । नौ गेडागुडीका रस नवरस क्वाति शरीरभित्रका रुझाई र रुझान पसिनामा चुहाएर बाहिर निकालिदिने औषधीमूलो ठहर्छ ।

 

क्वातिका संसाधन स्थानिय स्रोत । नवै गेडागुडी सबै स्थानीय साधन स्रोत । किसानी पौरख ठहर्छ—कृषि उत्पाद गेडागुडीहरू ! ल्हसुन, अदुवा अनि घिउ, ज्वानु । क्या मीठो परिचालन देशभित्रकै यी संसधन ! कतै निहुरिन नपर्ने आत्मनिर्भरताका अडान । मेरो नवरस क्वाति संस्कृति संस्कार ! यसले स्थानीय साधन परिचालन गर्न सिकाउँछ । स्थानीय साधन परिचालन गर्न लगाउँछ । स्थानीय साधन परिचालन गरेर आत्मनिर्भर समाज निर्माण कार्य, मजबूत पार्ने मौन मन्त्र सुनाउँछ — क्वाति । बोली बिबनाका मन्त्र सुन्न सक्नु पर्छ हामीले क्वातिबाट । नवरसका क्वाति कृषिवालाका गाथा गाउँछ । नवरस क्वाति मात्र चाड पर्वको खानपिनको सराजाम मात्र नबनी आत्म निर्भर समाज, र नेपालीका नेपाल रच्ने मौन मन्त्रकै मन्त्रणा भर्छ । नवरसका क्वातिलाई अब जीवन संस्कार, समाज संस्कार अनि राष्ट्रिय संस्कार मूलक पेय—पदार्थ बनाउनु पो पर्दो हो । यसलाई खाद्य परिकारका कीर्तिमान नवरस झोल मान्नु पर्ला । अनि विद्यालय शिक्षण सामग्री बनाएर पठन पाठन गर्नु गराउनु पर्दो हो । क्वाति विशुद्ध नेपाली भोजन परिकार बन्नेछ । 

 

नवरस दिने नौ गेडागुडीको मिश्रणमा अनुपात मिल्नुपर्छ । अनुपात सन्तुलित नभए विकार पैडा गर्छ । धेरै मात्रामा सेवन गरे पेट बिग्रन्छ । पखाला लाग्छ । धेरै तातो सेवन गरे मुखको टालुका स्थान खुइलिन्छ । चीसो पिइए अरू खराबीले छुन्छ जिउलाई । मनतातो भन्दा अलि तातो खाए ताकत दिन्छ । स्वास्थ्य स्वस्थ बन्छ । सन्तुलित भोजन सन्तुलित स्वस्थ स्वास्थ । 

 

क्वाति मौसमी रसपरिकार (Soup) अवश्यै बनेको छ । क्वाति सेवन समय यस्तो छ — मौसमी संक्रमण । प्रखर गर्मी र बर्षा याम चिस्यान तर्फ कोल्टिने मौसम । एक स्थितिबाट अर्को स्थितिमा टेक्ने समय । मौसम संक्रमण काल बन्छ । सूर्यलाई पृथ्वीले उत्तरायनबाट दक्षिणायन पार्ने ऋतु परिवर्तनको मौसमी याम । प्रकृतिमै स्वभावतः शाश्वत  परिवर्तन आउने बेला शारीरिक अन्तरालमा बाहिरी चिसोपन÷चिस्यान घुस्न नदिन क्वाति जस्तो नौ गेडागुडीका नवरस सेवनले चिस्यान आक्रमण निरोधक पेय पदार्थ सावित गर्छ । त्यसैले, आयुर्बेद भन्छ ः प्राकृतिक प्रभावबाट उत्पन्न हुने बिकारका समाधान प्रकृति प्रदत्त प्राकृतिक संसाधनकै सन्तुलित उपयोग र उपभोग कसरी नबनून् ?

 

तथापि क्वाति सेवन गरेपछि केही परहेज नगरी हुन्न । क्वातिसित खाइने कुन परिकार हुन् त? पक्कै पनि रुची र स्वास्थ्य अनुकूल गरेर सुख्खा गँहुको आँटा÷पीठोबाट बनेको सुख्खा रोटी, परौठा, आलु—काँक्रो, मटर, भेडेँ खुर्सानी, तीलका पीठो मोलेर बनाइएको मेठी झाँकेको अचार, जुजु धौ, कवाव, आदि परिकार हुन् यिनका । भक्तपुरेहरूलाई यसले ‘घिन्ताङ्घिसी’ नाच्न बल दिन्छ । ताकत बढाउँछ । जेहोस् क्वाति सेवन गर्दा तुरुन्तै चीसो खाइ नहाल्नु । स्वास्थ्यको लागि परहेज बन्छ चिसो गर्नु । तत्काल चीसो सेवन गरे पखालाले सखाप पार्छ । होसियार ……!

 

GAI JATRA (Sa Paru)

Literally meaning Cow Festival, this is a jovial festival that lasts for eight days. Dancing, singing, pantomime anything that causes mirth and laughter is part of the festival's highlights. On the first day of the festival, people whose family members have died during the year parade a decorated cow around the city together their young ones dressed as cows or hermits.

The sacred animal helps departed souls cross the cosmic ocean in their journey into the after-world. Family members join the cow procession to ensure smooth passage for their loved ones because the gates of the after-world are open only on this day.

Gai Jatra sees the streets of three cities of the Valley filled with musical bands, children in costumes made to resemble cows, and cows gaily ornamented with colorful paper fans tied to their horns and garlands of flowers around their necks. People stand at the crossroads to offer sweets and drinks to the participants. In Kathmandu, the festival route passes by the Durbar Sqaure, so this is a good place to observe this festivals.

Humorous and satirical affairs are held to cheer the bereaved families. There are street events and stage shows making fun of government officials and some people come dressed out like lunatics roaming around the city to make people laugh. In Nepal's pre-democracy days, only on this particular day were newspapers permitted to criticize the functioning of the government.

In Kathmandu, the bereaved families proceed along the festival route individually. In Patan, all the participants first gather at the Durbar Square and then move out together. However, it is the celebration in Bhaktapur that is the most interesting. Tall bamboo contraptions, wrapped in cloth and topped with horns fashioned of straw, are carried around the city in memory of the dead. Palanquins bearing clay figures of cows are also paraded around. One prime attraction during this festival are processions of weirdly made up Ghintang-gishi dancers gyrating to the rhythm of boisterous music. Gai Jatra is also celebrated in all other hill towns of Nepal where there are large Newar communities.

SAPARU THE HOLY COWS FESTIVALS-The story
When King Pratap Malla lost his son Chakravatendra Malla, in 1666 AD.A young prince, the beloved of a reigning king and the queen, dies. The death of the lad is so pathetic that it was no less than a thunder for the queen. Hit hard be the tragedy, the queen refrains from taking food and drinks. The grief was so much that she even forget smiling. Neither remedy works nor anyone could console her. The king falls in an embarrassing situation. He tries all possible means to solace his wife but none works. Tired all previous measures, he resolves to try a new experiment. He commands all those families in his principality, which has lost their family members in the past one year, to come out his queen that she was not the sole bereft one, nor her son was the sole man to leave the world. Frolicking clowns accompanied the bereaved families, and together with them, came back smiles to the dry lips of the queen, as well as their well-wishers.
Later over decades, the parade called King Pratap Malla of Kathmandu in the 17th century to console his queen evolved into a yearly event, requiring all the bereaved families in his principality to go around the city with a cow, or a girl or a boy dressed like the sacred animal. The cow is believed to help the departed soul missed getting in; it would have to wait for one more year!

in the name of death person roaming the city.

The festival lasts for eight days, and all through these days, revelers in outlandish dresses parade around the prescribed route, caricaturing and ridiculing at corrupt practices of public figures. magazines and newspapers brings out Gaijatra editions lashing out at the most colorful and hilarious festivals, but the most enchanting of all can be observed in Bhaktapur.
Bamboo structures covered with colorful and painted pictures of cows symbolizing the dead, crowd the streets in Bhaktapur on the saparu day. The bamboo constructions are such that one can easily determine whether the dead were male or a female or a minor. Apparently adding humor to the somber aspect of the festival, different groups of people go around, clashing sticks and caricaturing at different events and personalities. All through the week, visitors can see and enjoy masked dances and humor and satire programs at different public spaces and squares of the ancient city.

Playing Gintan Ghisi during Gai Jatra in Bhaktapur.

Playing Gintan Ghisi during Gai Jatra in Bhaktapur.

के हो गाईजात्रा ?

जात्रा भन्ने वित्तिकै हामी झट्ट रमाईलो भन्ने बुझ्छौँ । हुन पनि हो जात्रा रमाईलो गर्ने र भेटघाटको अवसर पनि हो । त्यस्तै पर्व हो गाईजात्रा जुन रमाईलो छ तर शोकमा मनाइन्छ ।,  शोकमा पनि रमाइलो गर्ने र कटाक्ष गर हसाँउर्ने पर्व सम्झदाँ अचम्म लाग्दो छ । तर सबैले मृत्युमा शोक मनाउँछन् र शोकमा हसाउँने जात्रा हो गाईजात्रा । शोक हुन्छ तर शोकबाट मुक्ति र हाँसेर बाच्नुपर्छ भन्ने सिकाउने पर्व हो गाईजात्रा । त्यसो त कुरा काट्नु अरुलाई उडाउनु, सार्वजनिक पदमा रहेका ब्यक्तिको हाउभाउ लगायतका अन्य कामको नक्कल गर्नु अपराध हो अन्य मुलुकमा । तर नेपालमा हसाउँनका लागी त्यसरु उडाउन र कुरा काट्न छुट छ । त्यो दिने हो गाईजात्रा ।

नेपालमा राजधानी काठमाडौ सहित देशका धेरै ठाउँमा सांस्कृतिक एवं परम्परागत पर्व गाईजात्रा मनाउने प्रचलन छ । एक वर्ष भित्र ज्यान गुमाएका आफ्ना परिवारका सदस्यको सम्झनामा प्रतिकात्मक अभिव्यक्ति स्वरुप मानिसलाई गाईको रुपमा वा गाईलाई नै सिंगारेर नगर परिक्रमा गराउने पर्व गाईजात्रा हो । गाईको पुच्छर समातेर वैतणी नदी पार गरिने धार्मिक विश्वासका आधारमा यो पर्व मनाउँदै आइएको छ । मल्त राजा प्रताप मल्लले पुत्रशोकले विह्वल भएकी आफ्नी रानीलाई सबैले यस्तो शोक बेहोर्नुपर्छ भन्ने देखाएर सान्त्वना दिन मानिस मरेका घरघरबाट गाईजात्रा निकाल्ने व्यवस्था मिलाई राजदरबारको प्राङ्गणमा जम्मा गराएर रानीलाई देखाएपछि यो जात्रा प्रारम्भ भएको मानिन्छ । रानीलाई सबैको घरमा शोक पर्छ भन्ने देखाउन राजाले जात्रा निकाल्न लगाएको किम्बदन्ति रहेको छ ।

त्यतिले पनि मन शान्त हुन नसक्दा शोकहरण गर्न हँसाउने कार्यक्रमको आयोजनाका लागि राजआज्ञा जारी गर्नुभयो र गाईजात्राको चलन शुरु भएको मानिन्छ । हिजोआज सामाजिक विकृति, कुरीति र प्रशासनिक कमजोरीलाई लक्षित गरेर व्यङ्गयात्मक शैलीमा आलोचना गर्दै हास्यव्यङ्ग कार्यक्रम गर्ने प्रचलन छ । यो जात्रा काठमाडौ उपत्यकाका साथै वनेपा, धुलिखेल, दोलखा, खोटाङ, भोजपुर, चैनपुर, ईलाम, धनकुटा, पाल्पा, धरान, विराटनगर, हैटौडा, विरगंज, डोटी र पोखरा लगायतका ठाउँमा विशेष तरिकाले मनाउने गरिन्छ । जनैपूर्णिमा अथात् ऋषि तपर्णीको भोलीपल्टको प्रतिपदामा यो जात्रा निकाल्ने गरिन्छ । 

भक्तपुरमा फरक गाईजात्रा.

परम्परादेखि मनाईदै आएको गाईजात्रा भक्तपुरमा भने आठदिन सम्म मनाईने चलन रहेको छ । उपत्यका तिन शहर तथा अन्य स्थानमा भन्दा फरक शैलि भक्तपुरको गाइजात्रा रहेको संस्ंकृतिविद्हरुको मत छ । नेपाल भाषामा सापारु भनिने गाईजात्रामा विधिवत गाईलाई परिक्रममा गराएमा मृतआत्माहरू सजिलैसित स्वर्गलोकमा पुग्छन् भन्ने धार्मिक विश्वासअनुरुप नै भक्तपुरमा नि गाइजात्रा मनाउने गरिन्छ । गाईजात्राका दिन बिहान सबेरै भक्तपुर तलेजु स्थानवाट भक्तपुरवासीले कुखुरा नवास्दै पहिलो तलेजुको ताहामचा बनाई देश परिक्रमा गर्ने प्रचलन छ । त्यसपछि वर्षभरि दिवंगत भएका व्यक्तिहरुको प्रतीक ताहामचा बनाइ भक्तपुर नगर  परिक्रममा गर्ने गरिन्छ । गाईजात्राका दिन वर्ष दिनभित्र मरेका मध्ये मृत्यु संस्कार गर्न नपर्ने अथवा उमेर नपुगेका बालबालिकाको सांचा वनाई नगर परिक्रममा गर्ने गरिन्छ भन्ने उमेर पुगेका व्यक्तिहरूको ताहामाचा वनाई नगर परिक्रम गर्ने प्रचलन रहेको  छ ।

गोपालराज वंशावलीमा पनि गाईजात्राको महिमा स्वरुप गाईजात्रा भन्ने उल्लेख गरिएको छ । यो गाईजात्रा पर्व कहिलेदेखि सुरु भयो भन्ने तथ्यगत प्रमाण नभएता पनि विक्रमको १४ औँ शताब्दीभन्दा अगाडि लिच्छविकालको अन्त्यमा यो गाईजात्रा सुरु भएको मानिन्छ । तलेजुको साः (ताहामचा) ल्याएर गाईजात्रा सुरु हुन्छ र सबभन्दा पछाडि भैरव र भद्रकालीको साः ल्याएपछि गाईजात्रा समाप्त हुन्ने प्रचलन रहेको छ ।काठमाडौं उपत्यकालगायत नेपालभाषीहरूको बसोबास रहेको ठाउँमा भाद्र शुक्ल प्रतिपदाको दिन गाईजात्रा भव्यताका साथ मनाइदै छ। नेवारी समुदायमा यो जात्रा मृत्यु संस्कारसँग सम्बन्धित भएकाले वर्षभरिमा दिवंगतहरूको सम्मान तथा सम्झनामा गाईको प्रतीक बनाई स्थानीय नगर परिक्रमा गराइन्छ।

धार्मिक परम्पराअनुसार भाद्र प्रतिपदाको एकदिनमात्र यमलोकको ढोका खुला हुने हुँदा मृतकको आत्मालाई गाईको प्रदर्शनले गाईको मद्दतबाट उक्त दिन यमलोकमा प्रवेश हुने जनविश्‍वास छ।

त्यसैले नेवारहरू त्यस दिन गाईको प्रतीक वा जिउँदो गाईलाई नै नगर परिक्रमा गराउँछन्। धार्मिक ग्रन्थ तथा किवंदन्तीहरूका अनुसार गाईजात्राको दिन गाई प्रदर्शन गर्ने क्रममा उक्त गाईले हालेको एक पाइला बराबर एक अश्‍वमेघ यज्ञ गरेबराबरको फल प्राप्त हुन्छ।

यस दिन गाईको प्रतीक बनाउनुअघि मृतकको नाममा क्रियापुत्रद्वारा संकल्प गराई पुरोहितले विधिपूर्वक पूजाआजा सम्पन्न गर्छन्। पुरोहितले पूजाकै क्रममा गाईको प्रतीक बनाउन लगाउँछन् र तयार भएको गाई आ-आफ्नो क्षेत्रको सम्बन्धित एवं निश्चित क्षेत्रमा परिक्रमा गराइन्छ।

काठमाडौं उपत्यकामध्ये भक्तपुरमा यो गाईजात्रा नौ दिनसम्म मनाइन्छ। त्यसैले यसलाई स्थानीय नेपालभाषामा गुन्हु पुन्ही (नौदिने पूर्णिमा) भनिन्छ। गाईजात्रालाई नेपालभाषामा 'सापारु' पनि भनिन्छ।

गाईको प्रतीक प्रदर्शन सँगसँगै विशेष किसिमको संगीतको तालमा लठ्ठी जुधाएर घिन्ताङघिसी नाच नाच्नु भक्तपुरको गाईजात्राको विशेष आकर्षण हो। पहिले पुरुषमात्रै सहभागी हुने यस नाचमा आजभोलि महिलासँगै विदेशी पर्यटकहरु पनि सहभागी हुने गरेका छन् । महिलाले नाच्न नहुने समयमा पुरुष नै महिलाको भेषमा नाचमा सहभागी हुन्थे ।

यहाँ मृतक महिला, पुरुष र बच्चाको आधारमा गाईको प्रतीक बनाउँछन्। गाईको चित्र छापिएको छापा, परालले बनाइएको एकजोडा सिङ, चवरको पंखा, छाता, विभिन्न फूल र कागजबाट बनाइएका सिंगार्ने वस्तुले सजाइदिएर केटा भए सेतो वा अन्य रंगको नयाँ कपडा र केटी भए 'हाकुपतासी' (छेउमा रातो धर्सो भएको कालो रंगको सारी) वा सारीले बेरेर गाईको प्रतीक बनाइन्छ। जसमा उमेरअनुसार डोकसाँ र ताहासाँ बनाइन्छ।

यसरी डोकसाँ र ताहासाँ तयार भएपछि घरको मूलढोका अगाडि पुरोहित वा ब्राह्मणले मृतकको क्रिया गर्ने क्रियापुत्रलाई संकल्प गराई विधिबमोजिम पूजा गरेपछि त्यसलाई नगर परिक्रमा गर्न पठाइन्छ। तलेजुको घिन्ताङघिसी

जनै पूर्णिमाको राती भक्तपुर तलेजुको घिन्ताङघिसी निकालेपछि भक्तपुरमा विधिवत रुपमा गाईजात्रा सुरु भएको मान्ने परम्परा रहँदै आएको छ। उक्त गाईजात्राबाट सुरु भएको पर्व भक्तपुर नपा वडा नं १२ लाकोलाछेंबाट परालबाट बनाइएको भैरवको गाई निकालेर नगर परिक्रमा गराइएपछि पहिलो दिनको जात्रा सम्पन्न हुन्छ।

उक्त गाईजात्रा भक्तपुरको टौमढी, भक्तपुर दरबार क्षेत्र र दत्तात्रयमा तीनपटकसम्म घुमाइन्छ। भक्तपुर नगर क्षेत्रमा गाई घुम्ने रुटमा ती क्षेत्रहरू सर्वाधिक खुला हुने र उक्त जात्रा हेर्नेहरू पनि ती क्षेत्रमा सर्वाधिक भेला हुने भएकाले ती ठाउँमा तीनपटकसम्म भैरव र भद्रकालीसहितको गाईजात्रा परिक्रमा गराइने परम्परा रहँदै आएको छ।

पहिलो दिन सांस्कृतिक र संस्कारगत गाईजात्रा सकिएपछि दोस्रो दिन खाली हुन्छ। तेस्रो दिनदेखि हास्यव्यंग्य, घोचपेच हुने जात्रासँगै परम्परागत र मौलिक विभिन्न नाचहरू प्रदर्शन गरेर गाईजात्रा मनाइन्छ। यो क्रम एक सातासम्म चल्छ।

यस बेला विशेष गरेर देवी नाच, भैरव नाच, फाकंदली (कर्कलो नाच), लुसी (ओखल) नाच, माक प्याखं (बाँदर नाच), नागांचा प्याखं, गाइँचा (गाइने), म्हेखा प्याखं (मयूर नाच), ख्या प्याखं (ख्याक नाच), खिचा प्याखं (कुकुर नाच) देखाइन्छ।

त्यस्तै भालु प्याखं (भालु नाच), सिंहसिंहनी नाच, कचामचा (सितलामाजुको नाच), धागो काट्ने नाच, सिलु वनेगु प्याखं (गोसाईकुण्ड जाने नाच), कलाँली प्याखं (पूजाथाली नाच), महादेव पार्वती नाच, कृष्णलीला, जंगली नाच, घोडा नाच, ह्या प्याखं (हाँस नाच), सिख प्याखं (सिक्री नाच), थाज्या प्याखं (कपडा बुन्ने नाच), किजापूजा प्याखं (भाइटीका नाच), भूत तर्साउने नाच, नटुवाचा नाच, ख: नाच (दबुलीमा देखाउने नाच) आदि पनि यसै दिनभित्र प्रदर्शन गरिन्छ।

गाईजात्राको पहिलो दिनबाहेक अन्य दिन यी नाचहरू विशेष गरेर रात्रीकालमा प्रदर्शन गर्ने प्रचलन रहेको छ।

गाईजात्राको ऐतिहासिकता

काठमाडौं उपत्यकामा मनाइने गाईजात्रा मल्लकालमा सुरु भएको मानिन्छ। काठमाडौंमा प्रताप मल्ल, ललितपुरमा सिद्धिनरसिंह मल्ल र भक्तपुरमा जगतप्रकाश मल्लले गाईजात्रा चलाएको मानिन्छ।

तर यहाँ मल्लहरूले शासन गर्नुअघि नै गाईजात्रा चलनचल्तीमा आइसकेको इतिहासविद् तथा संस्कृतिविद्हरू बताउँछन्। उनीहरूका अनुसार लिच्छवि कालमै यहाँ नेवारहरूले एउटा पर्वको रुपमा गाईजात्रा मनाइसकेका थिए। त्यस्तै गोपालराज वंशावलीमा पनि नेपालमा पन्ध्रौं शता›दीतिरै गाईजात्रा चलनचल्तीमा आइसकेको उल्लेख गरिनुले यो जात्रा धेरै पुरानो भएको पुष्टि हुन छ।

नेपालमा उपलब्ध ठ्यासफुमा समेत लिच्छविकालमा चलनचल्तीमा आएको गाईजात्रालाई मल्ल राजाहरूले परिमार्जन गरी विस्तृत पारेको उल्लेख गरिएको छ ।

माथि भनिएका काठमाडौंका प्रताप, पाटनका सिद्धिनरसिंह र भक्तपुरका जगतप्रकाश मल्लले आ-आफ्नो ठाउँमा यस जात्रालाई परिमार्जन गरी विस्तृतमात्र पारेको मान्न सकिने उनको भनाइ छ। 'उनीहरूले आ-आफ्नो क्षेत्रमा मनाइने गाईजात्रा प्रत्येक राजदरबार अगाडिबाट जानुपर्ने व्यवस्था गरेका छन्', उनले भने। जसअनुसार काठमाडौं उपत्यकामा हुने गाईजात्रा प्रत्येक राजदरबार भएर नगर परिक्रमा गर्ने चलन आजसम्म कायम रहँदै आएको छ।

JANAI PURNIMA OR GUNHI PUNHI

JANAI PURNIMA, RISHI TARPANI OR GUNHI PUNHI

On this day, Brahmins and Chettris have their annual ritual of changing their sacred thread called the Janai. Rishi Tarpani is the day to pay ablution to Rishis, as the hermits practicing self-denial are known. The full moon day thus sees hordes of Hindu priests with their clean-shaven heads taking dips in the holy water to purify their bodies before they get on with their business of offering sacred yellow threads to their clients..
KWATI 
The native Newars of the Kathmandu Valley call this festival Gunhi Punhi, Kwati, soup of nine different sprouted beans, is prepared in Newar households as the specials dish on the day's menu
One of the interesting names of this festival is Kwati Punhi, Kwati in Nepal bhasha means a kind of specially prepared soup. Several kinds of cereals, beans and peas rich in protein go into the occasion. The kwati soup, which they always serve hot, really tastes very good. Drinking plenty of kwati soup on this day is believed immediately to relieve one's stomach trouble if he has any.

Another aspect of this festival is the wearing of (the Rakshya Bandhan, golden color thread round one's wrist. this ritual band is believed to protect those who wear it from all kinds of ills and evils. one is supposed to wear it until the Laxmi Puja Which falls in Kartik? It is always the Brahmins who tie ups this holy protective band round one's wrist with the chanting of mantra. There is a very famous puranic episode about the significance of Raskhya Bandhan (safety band). Thus runs the story:
Once there broke out a big battle between Indra, the god king of heaven and Bali, the demon king of the underworld. Indra found himself too feeble to fight with Bali yet he tried his best but all in vain. Bali won the war. Indra was terribly upset. He did not know what to do. Therefore, he rushed to his guru Brishaspati for help. The guru tied up the Rakshya bandhan round the wrist of Indra with the chanting of sacred mantras and blessed him for his victory. To say the least, next time when he fought with Bali he won.
However, the Buddhists celebrate this festival in a bit different way. They regard this day as the day lord Buddha had victory over the Mara. the Mara symbolically means all those difficulties and drawbacks shakya muni Buddha Guatama had to face on his way to nirvana which he finally overcame and became the Buddha, the enlightned one. Lalit vistar, a very old Buddhist text speaks very highly about the significance of this day.

How to make Kwati

Kwati is normally a mix of 9 beans namely, black eye peas, cow peas, black lentils, chickpeas, adzuki, soybeans, mung dal, green peas and favas. This soup is made during the festival JanaiPurnimain Nepal .But we can use any beans and pluses you have to make this soup.

Some people like to sprout it before making it into a soup but I just soaked it overnight and made the soup without sprouting.

Ingredients

• 200 gm Kwati Mix
  1 medium onion sliced
  2medium tomatoes diced
  1 tablespoon of ginger garlic paste
  1 teaspoon of turmeric powder
  1 tablespoon of red chilli powder
  1 tablespoon of garam masala powder
  2 tablespoons of oil
  3 cups of vegetable /chicken stock
  A few bay leaves
  Salt to taste
  2 teaspoons of ghee
  1 teaspoon jwanu (Lovage)

Steps

• Wash and soak the Kwati mix overnight and drain the water.
• In a pressure cooker, heat oil and season with turmeric powder and bay leaf. Add the chopped onion and fry until it turns golden brown.
  Add ginger garlic paste, salt, red chilli powder, garam masala powder and fry for a minute or two.
• Add chopped tomatoes and cook until the tomatoes are soft. Make them into a paste.
• Add the soaked Kwati mix to the pressure cooker, mix well and add vegetable /chicken stock and cook until 5-7 whistles or until you can smell the beans.
• Let it cool in the pressure cooker before you open the lid. As there are different types of beans, test the big ones like broad beans to check if it is cooked properly. The beans must be tender on touch. If it is not cooked enough then press again.
• In a pan, heat the ghee.
• Once ghee is hot, add jwanu(lovage)and fry for 30 seconds until it is dark brown in colour.
• Pour this into the pressure cooker with kwati and mix well.
• You could add more water/vegetable /chicken stock depending upon how thick you want the soup.
• If you are not into vegetable soup, you could add cooked/boiled meat into the soup as well. Enjoy a tasty and healthy soup!!

Wetted beans of Kwati

                   

In the Kathmandu Valley, the biggest celebration takes place at the Kumbeswar Temple in Patan. A richly decorated lingam, the phallic symbol of Lord Shiva, is placed on a raised platform in the middle of the historic Kumbheswar Pond for devotees to worship. Another ceremony that takes place here is called Byanja Nakegu in which rice is offered to frogs. Since the water in the pond is believed to come from Gosainkunda, via an underground channel, a bath in Kumbhewar is considered as meritorious as one in Gosainkunda . However, the more devout Hindus trek to the sacred lake at an altitude of 4,298 meters and take a dip in the freezing of coins and coconuts too Shiva and Parvati.

As is well known, Nepal has an abundance of colourful festivals. It may also be clear by now that all such festivals revolve around the different phases of the moon. Which is natural, considering that the Bikram Sambat calendar used in Nepal is also a lunar calendar. In this vein, the full moon day of 10th August 2014 this year (and the same, or a day, near to it every year) is an important day of the calendar, having as it does, a couple of important events.

The most important is called Janai Purnima. Brahmins change their janai (sacred thread) once a year on this day while other Hindus have a sacred thread tied around their wrists. For the Brahmins, it’s an affirmation of their status, while in the case of the latter, the thread around their wrist is supposed to offer them protection against all ills. Most people keep the thread on for at least three months,  until Laxmi Puja, when it is taken off to be tied around a cow’s tail, a deed that assures a smooth journey to heaven since, after you die, you’ll be able to hang on to it as the cow pulls you across the Baitarni River on the way. Well, the tales are as tall as the mountains, you’ll be saying, but hold on, there’s more to come. The story behind Janai Purnima is taller still!

It goes like this: a demon called Bali—having won Lord Indra’s blessings—became so powerful that it scared the gods to death, who then begged Lord Vishnu to set things right. Now, wise Vishnu, what he does, is this: he goes to Bali in the form of a dwarf and begs for some land to call his own. Bali cannot refuse; he is oath-bound to give charity, but he does want to know about the dwarf’s expectations, and asks, “How much?” The reply is succinct: “As much as I can cover in three strides.” Naturally, Bali is pleased because the dwarf has pretty short legs. “Okay then, sure,” he says. However, to his amazement, the dwarf now begins to grow really big, so much so, that his one stride covers the earth, and the other, heaven. Too late, Bali realizes he has been tricked by Vishnu who now asks him about where next to put his third step. In frustration, Bali cries, “On my head, Lord!” “Okay, sure,” says Vishnu and promptly fulfills his wish. In this way, Bali is pushed deep into hell. During all this, Bali has also been bound with a sacred thread, which explains the priests’ mantra while tying the scared thread around your wrist during Janai Purnima, “Thus I tie the Raksha round your wrist, the same which bound the arm of the mighty Bali, King of the Danavas. May its protection be eternal.’ While the festival is celebrated all over, Gosainkunda Lake (4,315 m) in Rasuwa District, is the most happening place at this time, where hundreds of pilgrims and shamans congregate to take ritual dips in the icy waters. Water from this lake is believed to flow some 60 km southwest to the Kumbheshwar Temple tank in Patan, thereby making this also a lively venue for the occasion. 

This day is also when Raksha Bandhan is celebrated (particularly in the Terai) during which girls tie a thread bracelet around their brothers’ wrists, reminding them of their protective duties. Meanwhile, in the Muktinath Temple premises in Mustang, Gurungs and Thakalis observe the Yatung Mela on this day. Drinking and feasting is as much a part of the occasion as is chasing one another on mountain ponies. As for Kathmandu’s Newars, they have a festival called Gunhu Punhi during which a lot of kwati (a soup of nine different beans) is consumed. Frogs in nearby fields are, in the meantime, offered food by women in a ritual called Byanchaa Nakegu (‘feeding the frogs’). All in all, an important day, don’t you think?

Nawadurga - In the city of devotees Bhaktapur.

This was years ago, A weary traveller, not from around these parts, sought shelter. It was getting dark, and he needed a place to spend the night,” says Tej Kumari Chitrakar. “I thought it would do no harm to let him sleep in our corridor. He was a Pardesi, after all...I couldn’t think of anything bad that could come from giving him one night’s shelter here.”

Tej Kumari has an animated sort of expression on her face. You sense that she really wants to tell this story. What she is about to confide in you amazes her, and she wishes for you to share in that wonder. “It was late at night when I heard frantic knocks and opened the door to find the Pardesi on the landing.‘The Devatas will not let me sleep,’ he told me. ‘They have hit and prodded me all these hours, and will not let me rest’.”You find yourself in an old settlement in Bhaktapur, in ahome that’s not quite like all the others. It is the holy house of Ya-che Tole where Tej Kumari’s husband, Purna, moulds, paints and brings to life the 13 sanctified masks of the Nava Durga Naach each year.Purna Chitrakar has been involved in the making of these masks for the past 50 years. As a young boy, in the 1960s, he was apprenticed to his Kaka then the artisan mask-maker of Ya-che Tole to train under him. As a member of the extended Chitrakar family to whom the Guthi is believed to have consigned the special privilege of making the Nava Durga masks centuries ago for it is not certain when the Nava Durga Naach tradition actually began although it is believed that King Subarma Malla systematised the dance, as it exists in its present form, in the 15th century Purna devoted his youth to mastering the intricacies of his craft.

“Every year, on Gathe Mangal,the day when all homes are rid of the evil spirits dwelling in them the Gathas, who are the Nava Durga dancers, would bring bocha maato, lightweight, good quality clay, to the holy house,” he remembers. The Gathas gardeners by occupation, a separate caste whose role in the traditional Newari occupational hierarchy was to grow flowers for worship belonged, like Purna and his Kaka, to an extended family granted the special privilege of being directly associated with the Nava Durga Naach.“The clay would be dried in the sun and beaten to dust,” he continues. “This would then be mixed with sticky wheat-paste, and cotton and Nepali paper would gradually be beaten into the mixture.” Purna is describing the very method he still uses today to make his masks. “When the right consistency is reached and time comes for the clay to be placed on the thasa (mould), you pound it again with the mallet and roll it down to its desired thickness,” he explains. Only then does he place the readied clay on the thasa and begin building up the mask’s features.The mask is left to dry and harden for the next five-six days, after which the edges are properly finished. Painting can begin once layers of jute, fine cotton and Nepali paper have been applied on the mask, and its facade painted over with kamero maato (white mica clay). Every year, Purna spends the months leading up to Dashain invested in this task. Each intricately rendered detail and selectively hued mark is imbued in symbolic meaning and representative of the centuries Purna and the mask-makers who came before him have spent working them over and over again. For these mask-makers, their work has always been more than artistry and craftsmanship. Purna, like the others who came before him, is believed to be an initiate, an artisan to whom the esoteric world of old enchantments the mantras and tantric knowledge integral to the making of the Nava Durga masks is very real and accessible. And the actual process of making these masks is very possibly a ritual only ever witnessed by their makers; no others are allowed to watch.The likenesses themselves are expected to have looked exactly the same when they were first made almost half-a-millennium ago. And though Purna has never digressed, he seems beset by another change, one where real world economics have come to play a key role. “Each year, I have to find a way of collecting more than half the amount it takes to buy raw material for the masks,” he says, and the total adds up to Rs 200,000. “I make rounds of neighbouring Guthis, municipalities and VDCs because the money I receive from the local Guthi and ministry simply do not cover the expense. It is a tiring, degrading process, and I have little idea who will take over these responsibilities once my time is up.”And although there is something of a smile on his face as he wonders who the next Nava Durga mask-maker might be for neither his eldest son, who, if tradition were to be strictly followed, would take up the duty as his fated calling, nor his two younger ones, are interested in doing so Purna seems disillusioned by the present. Bhaktapur and its people, to whom the mystical lore of the Nava Durga once meant the difference between a good harvest and a bad one, are no longer as reliant on its soil and its gods for good fortune.As you listen, you notice a black curtain towards the end of Purna and Tej Kumari’s room. It is in the secret workshop that lies just beyond it that the mask-maker works.

Nawadurga Temple

Each year, right after the master finishes his 13 deified masks, the Gatha dancers ‘steal’ them away. From then on, for an entire nine-and-a-half-month period which begins on Bijaya Dashami and ends on Bhagasti, Mahakali, Kumari, Barahi, Bramhayani, Maheshwori, Vaishnavi and Indrayani, accompanied by Shiva, Bhairav, Seto Bahirav and Ganesh, and the fierce animal guardians Sima and Duma, walk through the cobbled lanes of Bhaktapur, physically manifest in the dancers who wear their sacred masks.The feared, revered gods are still very much alive in this ancient city of devotees.

About Nawadurga

Nawadurga dancing at Dattatraye Temple

Bhaktapur, the city of devotees, is famous for its templearchitecture and its magnificentrepresentation of gods and goddesses created by anonymous Newar craft-masters duringthe reign of the Mallas. Among the various gods and goddesses of Bhaktapur, Nava Durga, the mask-deities is mobile, dramatic and mysterious. As a matter of fact Bhaktapur is renowned for Nava Durga.Nava Durga means nine Durgas composed of Mahakali,Kumari,Barahi,Brahmayani, Mahesvari, Viasnavi, Indrani, Mahalaksmi and Tripurasundari. Durgas are the various demonic representation or manifestation of Parvati, the Sakti of Shiva, in tantric tradition. In Bhaktapur Nava Durga is a set of masks with a ritual continual life force which begins from Dashain in October and ends in Bhagasti in June. Since the day of Bhagasti all the deities in Nepal live not in the land but beneath the water until Gathamuga Chare, a little less than five weeks later. On the day of Gathamuga the gathas take some black clay from the field and erect a linga of Shiva. Some of this soil is left and preserved in order to be added to new masks. The gathas,i.e.; mask-dancers, musicians and leader of the god-house go to Taleju with the new set of masks ritually made of specially clay mixed with the ashes of the previous masks and of the black clay, the remains of the Shiva linga made on the day of Gathamuga Chare. It is at the night of Dashain when the Karmacharya gives life-force, to the masks with the mantra.Therefore, these masks have tantric significance. Since the time the masks have life force, they are considered gods and goddesses. The role of Taleju is great, though she is not presented within the Nava Durga Pantheon. The new set of masks is exhibited in the celebratory Brahmayani Pitha beside the Hanumante River. This happens on the day of the Vijaya Dashami. Brahmayani Pitha which is in the eastern side of the city is also the Pitha of Nava Durga; Brahmayani is/was the guardian deity of the people and the king of Bhaktapur.Though there are nine Durgas, only seven, Mahakali, Kumari,Barahi, Brahmayani, Mahesvari, Indrani and Vaisnavi are represented in the mask-dance and her icon is kept in Nava Durga god-house at Gachhe tole. Mahalaksmi, i.e. Shifo-dyo also is not present there in the form of mask. She is always in a small chariot that is kept on the ground during the public performances of Nava Durga. She is more abstract, important and powerful. She is regarded to be the Nava Durga's own goddess. A vessel with Maha Lakshmi icon contains ambrosia and other tantric things. It is enshrined in the god-house. The 'six-armed image framed by lions at her feet and a large aureole of flames has no face. The face, if it was ever represented, has been carefully cut out from the surface plane'. So she is concerned with cemetery as well. She is of tantric concern. She leads the procession of masked Nava Durga. Apart from seven Durgas in Nava Durga dance, there are other six masks. They are of Shiva, Ganesh, Bhairava, Sveta Bhairava, Sima and Duma. Sima and Duma portrayed roaring, an expression of their fierceness, are the messengers of death. Also they are the bodyguards of Shiva. They rarely dance in the group-dance. Theirs is a police function. Children taunt them. If a child is caught by either of them, it is considered an evil omen. Therefore, some parents often pay them beforehand that their children may not be caught. This belief reflects their role as messengers of death. Shiva's mask is smaller and it is not worn. Ganesh carries it in the group-dance. He fishes in the public performances.

The Nava Durga dance proceeds according to the beatings of Dyokhin and the performances of Taa (a pair of thick, small cyambals) and Kanhe-baja. The dyokhin, taa and kanhe-baja have symbolic meaning. It is said that the ringing sound of

the musical instruments of Nava Durga dance not only gives the rhythmic signals to the dancers but also removes the people's troubles and obstacles caused by the evil beings. The tantric version is that it gives peace, prosperity and happiness to the people. For this purpose, this dance is performed in every tole of Bhaktapur. It is also taken to Deupatan, Sankharapur, Banepa, Nala, Dhulikhel, Panauti, Srikhandapur and Chaukot every year and in Hadigaun every twelve years. The people of these places devotedly offer puzas to the deities. "King Suvarna Malla of Bhaktapur introduced the dance of the Nava Durga, having heard that they had been seen dancing at night".

For video: https://www.youtube.com/watch?v=sMKcCbBICos