धानसँग जोडिएका पर्व प्रसंग

happy dhau (curd/ yoghurt) baji (beaten rice)day.

हाम्रो मुलुकमा ठाउँअनुसार फरकफरक धान पर्व भए पनि रोपाइँलाई विशेष महत्त्व दिने गरेको पाइन्छ।

नेपालमा युगौंदेखि चलिआएका धार्मिक तथा सांस्कृतिक पर्वहरूमा विभिन्न अन्न प्रयोग गर्ने प्रचलनले विशेष स्थान ओगट्दै आएको छ। ती अन्नमध्ये विशेषत: धान तथा यसको परिकार अधिकांश धार्मिक कार्य, विभिन्न कर्मकाण्ड तथा चाडपर्वमा अत्यावश्यक वस्तुको रूपमा प्रयोग हुँदै आएका छन्। भगवान् तथा पितृप्रति श्रद्धाभावले चढाइने, शुभकार्य तथा साइतमा टीकाको रूपमा लगाइने, भिक्षा दिइने तन्त्रमन्त्र तथा झारफूक कार्यमा साथै अन्य विधामा समेत अति महत्त्व र पवित्र वस्तुको रूपमा प्रयोग गरिन्छ। यस अर्थमा अरू अन्नभन्दा धानको महिमा अपार छ भन्नुमा अतिशयोक्ति नहोला। यसर्थ यस लेखमा विभिन्‍न धार्मिक कार्य तथा पर्वहरूमा धान तथा यसको परिकार चढाउने कार्यलाई निरन्तरता दिइआएका परम्परागत संस्कार र जनजाति विशेषले चलाइआएको संस्कृति साथै रोचक किम्वदन्तीको संम्क्षित विवरण प्रस्तुत गरिएको छ।

धानबालीले राष्ट्रिय अर्थतन्त्रमा विशेष योगदान पुर्‍याउँदै आएको परिप्रेक्षमा २०६२ सालदेखि असार १५ गतेलाई 'राष्ट्रिय धानबाली दिवस' को रूपमा मनाउँदै आएको छ। काठमाडौं उपत्यका तथा पहाडी भेगमा असार १५ लाई 'रोपाइँ पर्व' को रूपमा मनाउने चलन छ। यस पर्वलाई 'मानो रोपेर मुरी फलाउने' अवसरको रूपमा समेत लिने गरिन्छ। ललितपुरमा गाईजात्राको भोलिपल्ट 'दथुसाया मतया' या 'रोपाइँ यात्रा' मनाउने चलन छ। नेवार समुदायमा धार्मिक परम्पराअनुसार सानै उमेरमा गरिने 'इही' (बेलविवाह) तथा 'बारह।' (सूर्यदर्शन/गुफा राख्ने) को शुभअवसरमा आमाले छोरीलाई आत्मीयतासाथ 'सरुवा चामल' (चामल र धानमिश्रित) चढाइने गरिन्छ, जसलाई नेपाल भाषामा 'बा:हँ छुइगु' भनिन्छ। साथै 'कैँता पूजा' (ब्रतवन्ध) मा छोराले 'आमा मलाई भिक्षा देऊ।' भनी दुई हात जोडी माग्दा आमाले ममतापूर्वक भावविह्वल भई छोरालाई चामल भिक्षा दिने चलन अति सान्दर्भिक देखिन्छ।

काठमाडौं उपत्यकाका मगर समुदायले धानको बेर्ना शिरमा लगाई 'भूमि पर्व' मनाउने चलन छ। यस कार्यलाई राम्रो उत्पादनका लागि प्रार्थनास्वरूप भूमिलाई पूजा गरिएको मानी आएको छ।

जुम्लामा धान दाइँ गरेर सफा गरिसकेपछि पहिलो सुप्पा (नाङ्लो) धान चन्दननाथलाई चढाउने र दोस्रो सुप्पा धान छोरीलाई पेवा बढाउन दिने चलन छ। साथै घटस्थापनाको दिन धानको नयाँ बाली काटेर यसलाई चिउरा बनाएर पहिलो देवतालाई चढाउने र त्यसपछि मात्र नयाँ बाली घरमा भित्र्याउने प्रचलन छ। खोटाङमा किराँती समुदायले घैया धान पोलेर 'कुल पूजा' गर्ने चलन छ। रामेछापमा नेपालको लोपोन्मुख अल्पसंख्यक सूचीमा पर्ने 'हायू जाति' मा कुनै पनि धाॢमक कार्य सुरु गर्नुभन्दा पहिले घैयाको चामल चढाउने चलन छ।

तराईमा मनाइने 'छठपर्व' मा पूजा गर्न 'गमडी धान' को चामल उत्तम मानिन्छ भने 'जितिया पर्व' मा पितृहरूलाई चढाउने गमडी धानकै चिउरा चाहिन्छ। साथै छठपर्वको अवसरमा छठीमाईलाई चढाउन चामलको पिठोबाट तयार गरिने 'ठेकुवा रोटी' अनिवार्य छ। तराईमा छठपर्वका प्रसाद बनाउन 'साठी धान' र विवाहको विधि पूरा गर्न 'लालका बसमती धान' नभई हुँदैन। पहाडी भेगमा विवाहोत्सवमा साइपावामा राखी पठाइने मिठाईमध्ये चामलको पिठोबाट तयार गरिने कसराको लड्डु अनिवार्य छ। धार्मिक परम्पराअनुसार विवाहको शुभअवसरमा दुलहीले जग्गेमा बालिएको आगोमा 'लावा' (धानको एक परिकार) छर्ने चलन छ। उक्त लावालाई उन्नतिको चिनो साथै दैविक (अग्नि) साक्षीका रूपमा लिने गरिन्छ। साथै अन्य पवित्र व्रतमा लावाको माला बनाएर भगवान्लाई चढाउने चलन छ। बैतडीमा धार्मिक परम्पराअनुसार प्राचीन 'शाली धान' को लावा तुलस विवाह र अन्य धार्मिक पूजासमेत प्रयोग गरिन्छ।

भक्तपुरको राजा आनन्द मल्लको पालामा १३०१ सालतिर लडाइँ भएको समयमा शत्रुपक्षका मानिसले गाडेको धान सडेर त्यसबाट 'हकुवा चामल' बनेको पाइएको र यसै समयदेखि हकुवा चामल खाने चलन थालिएको विश्वास गरिन्छ। काठमाडौं उत्पयकामा ज्यापू समुदायले धान रोप्ने समयमा खेतका लागि पानी मागी दिने काम भ्यागुताले गर्दै आएको छ भन्ने आस्थाअनुरूप 'गुन्हु पुन्छी' अथवा 'क्वाँटी पुन्ही' (जनै पूर्णिमा) को दिन भ्यागुतोलाई भात खान दिने चलन छ। साथै धानखेतमा हरियो रङको भ्यागुता देखा परे धान नपाकेको र खैरो रंगको भ्यागुता देखा परे धान पाक्न थाल्यो भन्ने विश्वास गरिन्छ।

मुगुको चैन गाउँमा राष्ट्रिय धान दिवसको अवसरमा गरिने रोपाइँ कार्यक्रममा धानखेतमा स्थानीय सांस्कृतिक 'पुल्ती नाच' प्रदर्शन गर्ने चलन छ। इलाममा रक्षाबन्धन (जनैपूर्णिमा) पछि कृष्ण जन्माष्टमीसम्म भदौरे जात्रा मनाउने चलन छ भने यसको प्रमुख जात्रा नै 'रोपाइँ जात्रा' लाई मानिन्छ। यस जात्रामा हातमा धानको बेर्ना लिएका रोपाहार र कोदालो बोकेका बाउसेहरू धान रोपेको नाटक गर्दै नाच्दै नौमती बाजाका साथमा सहर परिक्रमा गर्ने चलन रहिआएको छ।

नुवाकोटमा सबैतिर धान रोपाइँ सकिएपछि त्यहाँका वासिन्दाले स्थानीय व्यक्तिलाई डोली (ताम्दान) मा राखी छत्रले ओडाई चारजनाले बोकेर भैरव मन्दिरको नजिकको धान खेत घुमाउने चलन राजा जयप्रकाश मल्लको पालादेखि चलिआएको कथन छ।

नेवार समुदायको केही जातिमा शवयात्राको सिलसिलामा यात्रा गरिने बाटोलाई पवित्र पार्न धान तथा लावा छर्दै शव अगाडि बढाउने परम्परा यथावत् छ। परापूर्वकालमा स्वर्गका राजा इन्द्रले मान्छेको भेषमा काठमाडौं आई किसानलाई नसोधी बगैंचाबाट परिजात फूल चोरेको आरोपमा उनलाई बाँधेर राखे। आफ्नो छोरा फुत्काउने इन्द्रकी आमा दागिं (वसुन्धरा) काठमाडौं आई किसानसँग 'के चाहिन्छ माग' भनिन्। किसानले 'धान पकाउन कुहिरो' मागे र उनले पूरा गरिन् भन्‍ने रोचक किंवदन्ती छ।

भोटो जात्रा को बारेमा किंम्वदन्ती

पाटनमा वरदेव राजाको शासनकालमा कर्कोटक नागराजा को श्रीमतीको 
आँखा दुखेछ । अनेक उपाय गर्दा पनि निको नभएपछि, भक्तपुरको नामी बुढा 
बैद्यलाई भेट्न भक्तपुर गएछ । मानव रुपी नागराजले बाटोमा बुढा बैद्यलाई भेटेछ । मानव रुपी नागराजले बुढा बैद्यलाई लिएर टौदहमा पुगेपछि, नाग रुप लिएर, बुढोलाई लिई टौदह भित्र पसेछ । भित्र सुवर्णमय ठुलो दरबार रहेछ । बुढाले चारपाँच दिन सम्म औषधी गरी निको बनाईदिएपछि, नागराजले खुसी हँदै औषधी गरेबापत के चाहिन्छ माग भन्दा, बुढा बैद्यले त्यसबेला नागराजले लगाएको मणीजडित भोटो मागेछ । नागराजले मुसु हाँसी भोटो फुकाली दिएछ र अन्य धन सम्पत्ति दिई बिदा गरेछ ।
बुढाले घर फर्केपछि, त्यहि भोटो लगाएर खेतमा काम गर्न गएछ । दिउँसो गर्मी भएपछि, भोटो फुकाली खेतको आलीमा राखि काम गर्न थालेछ । एकजना भुतले भोटो देखेर भोटो लिई भागेछ अनि बुढोले भेटाउन नसक्ने गरी गायब भएछ । समय बित्दै जाँदा श्री रातो मच्छिन्द्रनाथको रथ जात्रा हुँदा श्री मच्छिन्द्रनाथको रथ जावलाखेलमा रहेको बेला, त्यो भोटो चोर भुत मच्छिन्द्रनाथको जात्रा हेर्न अन्य भुतहरुसँग आएछ । उनीहरु अदृष्य भएर त्यहाँ जात्रा हेर्न आएका भक्तजनहरुको सरसामानहरु चोरी गरीरहेकाथिए । नागराजापनि मानवरुप लिएर जात्रा हेरिरहेका थिए । बुढो बैद्यपनि जात्रा हेर्न आएछ । भक्तजनहरुको सामान हराएकोले ललितपुरको एकजना बज्राचार्यले मन्त्रगरी दिग्बन्धन गरेपछि, अदृष्य चोर भुतहरु कहीँ जान नसकेर देखिन थाले । यही मौकामा भोटो लाएको भुतलाई बुढाले देखेर समात्न खोज्दा दुबै बीच झगडा भएछ । मणीमय भोटोको प्रभावले भुत बलियो भई बुढालाई कस्त दिएछ । बुढाले गुहार मागेछ । मानवरुपी नागराजले त्यो देखेर रिसले भुतलाई टाउकोमा एक मुड्की बजाएछ, अनी भुत भुईँमा ढलेछ र उठेर क्षमा मागेछ । नागराजले मैले स्वईच्छाले दिएको भोटो बुढोलाई फिर्ता गर भनेछ । भुतले त्यो भोटो बुढालाई लायक नभएको अनि आफ्नो पनि लायक नभएकोले मच्छिन्द्रनाथलाई चढाउन अनुरोध गरेछ । यो कुरामा सबैको चित्तबुझेकोले श्री मच्छिन्द्रनाथलाई चढाएछ । यो समाचार सुनेर तत्कालिन राजा वरदेवपनि त्यहाँ आएछन् । नागराजले नागलोकको उक्त भोटो बर्षेनि जावलाखेलको जात्रामा चारै दिशाबाट तिन पल्ट देखाउन आदेश दिएछ । प्रथम पल्ट देव, मनुष्य, नागलोकलाई; दोष्रो पल्ट काठमाडौँ, ललितपुर, भक्तपुर, टौदह अनि बन्धुदत्त गुरु नरेन्द्रदेव राजा रथंचक्र भरिया र कर्कोटक नागराजा ; तेश्रो पल्टको भुत बुढा बैद्य मन्त्र गर्ने बज्राचार्य सहित यक्ष लोकलाई देखाउनु भनेछ ।
यो कुरामा सबैलाई गराइ साक्षी राखी नागराज अलप भएछ त्यसबेला देखि भोटो देखाउने जात्रा प्रचलनमा रहिआएको हो भन्ने किंम्बदन्ती छ ।
मानिसहरुमा यो भोटो कस्को हो भनि भोटो देखाएको भन्ने गलत धारणा रहिआएको छ । भोटो कस्को हो भनि देखाएको नभई कर्कोटक नागराजाको आदेश अनुसार नागलोकको बस्त्र सबैलाई देखाउन उक्त भोटो जात्रा प्रचलनमा आएको हो । उक्त भोटो दर्शन गर्नाले अष्ट महाभयबाट मुक्त हुन्छ भन्ने किंम्बदन्ती पाइन्छ ।

श्री रातो मच्छिन्द्रनाथको बारेमा वंशावली अनुसार यस प्रकारको किम्बदन्ती पाइन्छ । 

पहिले भक्तपुरमा गुणकामदेव भन्ने एक सदाचारी राजा थिए । उनको पालामा स्यालको रुप लिएर आएको नारायणलाई आफ्नो वचन अनुसार आफ्नो एक्ली छोरी विवाह गरीदिए पश्चात दाइजो पु¥याउन गएका भरीयाहरुबाट उक्त स्याल, स्याल नभई नारायण भन्ने कुरा थाहापाई नारायणलाई भेट्न गई, नेपालमा धानबालीको बरदान मागेछ । नारायणले तथास्तु भनि बरदान दिएछ । जनताहरुले धानबाली काटी ल्याएपछि, गोडेर हेर्दा चामल नभएको पाए । जनताहरुको उजुरी नारायणलाई राजाले सुनाउँदा, नारायणले धानबाली हुर्काउने, बढाउने काम मात्र आफ्नो भएको र धान भित्र चामल हाल्ने काम आफ्नो गुरु मच्छिन्द्रनाथको भएको बताए । उहाँको ३२ अंश मध्य एक अंश पृथ्वीमा कामुनी क्षेत्रमा यक्षनीको गर्भमा जन्म लिने छ, तब उहाँलाई नेपालमा ल्याउनु पर्छ । तपाईको जीवनकालमा संभव भएन तपाईको छाराको पालामा नेपालमा ल्याउन म मद्दत् गर्नेछु भनि सम्झाएर फिर्ता पठाएछ ।
गुनकामदेवको छोरा नरेन्द्रदेवको पालामा नारायणले आफुले दिएको वचन पालन गर्न गोरखनाथको अवतार लिई नेपाल आएर नवनागको आशन गरी, बसेकाले नेपालमा जलबृष्टि भएन । जलबृष्टि नभएपछि देशमा हाहाकार मच्यो । नरेन्द्रदेवले गुरु शान्तिकर सँग सल्लाह मागी गोरखनाथको कारण जलबृष्टि नभएको कुरा थाहापायो । गुरुको सल्लाह बमोजिम मच्छिन्द्रनाथलाई नेपालमा ल्याएपछि मात्र मच्छिन्द्रनाथ शिष्य गोरखनाथ गुरुको दर्शन गर्न आशनबाट उठ्ने कुरा थाहापाएपछि कामुनी क्षेत्रमा गई मच्छिन्द्रनाथ नेपालमा ल्याउने कुरामा सहमत भए । नरेन्द्रदेव, शान्तिकर शिष्य बन्धुदत्त, रथचक्र किसान, सगुन लिई नेपालबाट कामुनी क्षेत्रको बाटोतिर लागेछ । बाटोमा कर्काेटक नागराजलाई मानव रुप लिई बाटो छेक्ने गरी सुतेको अवस्थामा भेतेछ । राजाले नागराज भनि थाहा नपाएर लात्तीले हान्दा, भयंकर रुप लिई रिसाएका नागराजलाई गुरुले आफ्नो बुद्धिद्वारा सुक्ष्म रुप लिन लगाई आफ्नो वशमा पारेर सबै बेलिबिस्तार लगाएपछि नागराजलेपनि मच्छिन्द्रनाथ नेपालमा ल्याउन उनिहरुको साथ दिन्छु भनि सँगै हिँडेछ ।
जाँदाजाँदै उनिहरु शीला नदिमा पुगेछ । नदि तर्न पुल नभएकोले नागराज ठुलो रुप लिएर पुल बनिदिएपछि उनिहरुले पुल पार गरेछ । हिँड्डै जाँडा कामुनी देश नजिक पुगेछ । बन्धुदत्त गुरुले नागराजालाई सुक्ष्म रुप लिन लगाई शशी राजाको पेट दुख्ने गराउनु भनेपछि नागराजले सो अनुसार गरेपछि शशी राजाको पेट दुखेछ । राजाले अनेक उपाय गरेपनि रोग निको नभई झन्झन् बल्झँदै गएछ । राजालाई यस्तो बिपत्ती आईलागेको बेला बन्धुदत्तगुरु, राजा र किसान दरबारमा उपस्थित भए । गुरुले चार दिन सम्म औषधी गरी नागराजलाई शरीरबाट पन्छाई दिएपछि रोग शान्त भएछ । शशी राजाले खुसी भएर के चाहिन्छ माग भन्दा उनिहरुले राजाको ५०० छोरा मध्य कान्छो छोरा मच्छिन्द्रनाथ मागेछ । यो कुरा सुनेर शशी राजा माया यक्षनी र अन्य यक्षहरुले उनिहरुलाई गाली गरी प्राण बचाउन चाहन्छौ भने यहाँबाट गईहाल भनेछ । राजा, गुरु र किसान निराश भएर पहिले कै स्थानमा फर्केछ ।

त्यसपछि बन्धुदत्त गुरुले जगत्मोहनी नागराज मार्पmत बगैँचामा खेलिरहेको मच्छिन्द्रनाथलाई लगायो । मोहनीको प्रभावले मच्छिन्द्रनाथ नेपाल जाने भनेर दिनरात कराई बसेछ । यो देखेर राजाले कडा पहरा राखेछ भने आमा माया यक्षनी छोराको कोठाको मूलद्वारमा कपाल फिजाएर सुतेछ । मोहनीको प्रभावले मच्छिन्द्रनाथको मन अस्थिर भई कोठाबाट निस्कन खोज्दा सुतेको आमालाई देखेर एकएक केस पन्छाई ननाग्ने प्रयास गरी आफ्नो शरीर त्यही त्याग गरी भंम्रर रुप लिई बेगले गुरुले साधन गरेको कलशमा पसेछ । नरेन्द्रदेव राजाले हतपत कलशमा पालाले छोपी दिएछ । उता छोराको हालत देखी यक्षहरु आकाशमार्गबाट उडेर आई कलश खोसेर भंम्रर रुपी मच्छिन्द्रनाथको प्राण शरीरमा प्रतिस्थापन गरी जिवित बनाएछ ।
उता गुरु, राजा र भरीया अर्को पीठमा गई ४ जना भैरव आह्वान गरी भैरवहरु प्रकट भएपछि सम्पूर्ण वृत्तान्त सुनाई ४ जना भैरवहरु, कर्कोटक नागराजा, गुरु, राजा र भरीया कामुनी देशमा गई भैरवहरुले यक्ष राजालाई आफ्नो वचन पालन गर्ने भए गर नभए सास्ती खाई मर्नुपर्नेछ भनि तर्साएछ । यक्ष राजा भैरवहरुको भयंकर रुप देखी तर्सीएर विलाप गर्दै आफ्नो छोरालाई सूम्पिएर पठाएछ । राजा, गुरु, भरीया र नागराज र मच्छिन्द्रनाथ बोकेका ४ जना भैरवले क्वदुवाल भन्ने ठाउँमा पुगेपछि विश्राम लिएछ ।
एकछिनको विश्रामपछि जानुप¥यो भनि मच्छिन्द्रनाथको खट उचाली हेर्दा गह्रौ भएर भैरवहरुले खट उचाल्न सकेनन् । यो देखेर गुरुले विचार गरी हेर्दा खटमा ४ पर्वतको भार राखी यक्षहरुले मचिछन्द्रनाथलाई फिर्ता लान्छु भनी अदृश्य भईरहेको थाहापाएछ । गुरु, राजा एकान्त गूफा भित्र पसी बाहिर भरीया र नागराजलाई पहरा राखी दिग्बन्धन गरी कलशमा मच्छिन्द्नाथलाई आह्वान गरेछ । म्िरच्छन्द्रनाथ २ पल्ट सम्म भंम्रर रुप लिई आई कलशमा पसेछ । २ पल्ट सम्म पनि राजाले कलशमा बिर्को नलगाएपछि गुरुले कुहिनोले हिर्काएपछि राजा निद्राबाट जागी तेश्रो पल्ट कलशमा बिर्को लगाईदिएछ । यसरी कलशमा साधना गरीएको मच्छिन्द्रनाथलाई भैरवहरुबाट बोकाएर बुंगमती पुगेपछि भैरवहरु बिदा भए । यसरी मच्छिन्द्रनाथ नेपाल आइपुगेको थाहापाई गोरखनाथ नवनागको आशनबाट उठी दर्शन गरेर गएपछि नागहरु फक्का भई नेपालमा १२ वर्षपछि जलवृष्टि भएछ ।

बुंंगमतीबाट मच्छिन्द्रनाथलाई ल्याई इती भन्ने स्थानमा पुगेपछि सबैले विश्राम गरे । त्यसपछि राजा, गुरु र भरीयामा मच्छिन्द्रनाथ आ–आफ्नो देशमा लानुपर्छ भन्ने विवाद भएपछि ललितपुरको जेष्ठ नागरीकबाट जो पैmसला हुन्छ, त्यही अनुसार गर्ने भन्ने कुरामा सहमत भए । यो कुरा ललितपुरका तत्कालिन राजा वरदेवले थाहापाई सबैभन्दा जेष्ठ बुढालाई नुन, मिश्रीत् दही ख्वाएर मच्छिन्द्रनाथ ललितपुरमा राख्नुपर्छ भनि भन्न आदेश दिएछ । नुनको सोझो गर्न बुढाले ७ वटा ओखल माथि बसेर ललितपुरमा मच्छिन्द्रनाथ राख्नुपर्छ भनि निर्णय सुनाएपछि ओखलबाट खसेर बुढाको मृत्यु भएछ । यसरी भक्तपुरका नरेन्द्रदेव राजा काठमाडौँ बन्धुदत्त र ललितपुरका रथचक्र भरीया मिलि कामुनी क्षेत्रबाट ल्याईएको मच्द्धिन्द्रनाथ ललितपुरमा स्थापना गर्ने निर्णय भएपछि कलश गर्भमा राखी म्हेपिबाट ल्याएको माटोले मूर्ति बनाई तहबाहाल र बुंगमतीमा मन्दिर बनाई साईत अनुसार पालैपालो राख्ने निर्णय भए अनुसार हाल सम्मपनि त्यसरी नै राखिन्छ । पहिले पाटनमा ७ वटा रथ जात्रा भएकोमा सबैलाई एउटैमा साधन गर्ने कार्य हुँदा जटाधारी लोकेश्वरले नमानी आकाशवाणीबाट आफ्नो रथ जात्रा नमिताउन आज्ञा दिएपछि पाटनमा मच्छिन्द्रनाथ र मिननाथको (जटाधारी लोकेश्वर ) को रथ जात्रा गर्ने प्रचलनमा आएको हो भन्ने किंबदन्ती वंशावलीमा पाइन्छ ।

Story about Namo buddha.

The Ancient Story of Namo Buddha

A long time in the past, many immeasurable eons ago, our teacher the perfect Buddha was practicing on the path of learning. Below is the story of how he was overcome with compassion when he saw a tigress tormented by starvation and offered his body to her without a moment’s hesitation.

In the distant past, there lived in this world a king named Great Charioteer (Shingta Chenpo) who ruled over a small kingdom of some five thousand subjects. Due to the king’s accumulation of merit, all his subjects enjoyed happiness and well being; rains came at the right time while crops and livestock flourished. The king had three sons: the oldest was named Great Sound (Dra Chenpo), the middle Great Deity (Lha Chenpo), and the youngest Great Being (Semchen Chenpo). Powerful in the martial arts and radiating confidence, the two elder sons always helped the king in governing the kingdom. From his earliest years, the youngest son, Great Being, was very bright and endowed with spontaneous kindness and compassion. He gave freely and generously to others as if to his only child.

One day when the weather was fine, the king along with his queen, sons, and ministers left the town for a relaxing time in the country. The king and queen rode upon an elephant while the sons, ministers, and retinue were mounted on beautiful horses. After half a day’s ride, they arrived at a place of thickly wooded forests resonant with birdsong while nearby blossomed a tapestry of flowers in rich variety. The king was pleased with the scenery and ordered a large encampment to be prepared for everyone’s enjoyment. The servants immediately unpacked everything, set up tents, and laid out a hearth of stones for cooking. Soon the ground was covered with tents as clouds billowed in the sky above. The servants bustled about, preparing a variety of foods and offering tea and liquor to everyone. Then the young people began to sing, dance, and play, transforming the encampment into a celestial realm. The king, queen, and ministers watched the entertainment while enjoying an eighteen course meal accompanied by wine and sake.

Then the three princes, in the full flush of their youth, picked up their bows and arrows and headed for the forest. As they walked along, they noticed a den in the dense woods. They crept up to it and saw inside a tigress sleeping beside her cubs. Great Sound and Great Deity laid arrows on their bows, making ready to kill the tigress, but Great Being stopped his brothers, saying that killing was completely wrong. When he looked into the cave again, Great Being noticed that the tigress was not able to move, for she had just given birth and she also feared that if she left to hunt for food, another animal might harm her cubs. Tormented by hunger, she lay on the ground unable even to lift her head. Great Being was moved to tears with compassion that arose from the depths of his heart. He asked his brothers, “What
kind of food would save the tigress and her cubs?” They responded, “This kind of red Indian tiger eats the warm flesh and blood of a recent kill. So if you want to help her and the cubs, you must find flesh and blood that are fresh.”

Great Being thought for a moment: “It’s indeed true that to save the tigress and her cubs, warm flesh and blood are needed. But then I’d have to kill another living being, and that would mean killing one to save another. What else can I do?” He thought for a long while but did not find a solution. Then his brothers said, “We came out here to have a good time. It’s pointless to worry about this tigress and her cubs. It’s time to return to our parents.” And so they left.

As he followed his brothers back to the encampment, Great Being thought, “For a long time, I have been cycling in samsara, wasting countless lives, sometimes due to excessive desire, sometimes aversion, and sometimes ignorance. I have rarely met such an opportunity to accumulate merit. What real use is this body if not for the Dharma?” Finally he decided, “This time I must be truly generous.”

Before he had gone very far with his brothers, he said to them, “Brothers, you two go on ahead. I have something to take care of and will catch up with you soon.”

He took the path to the tigress’s den quickening his pace. When he found the collapsed tigress, she was so exhausted
that she could not even open her mouth. Great Living Being reached out his hand to touch her face, but she was so weakened she could not even bare her fangs. So the prince sharpened a splinter from a nearby tree and cut his body to draw blood, which he allowed the tigress to lick. Not long after, she opened her jaws and stood up. With a roar, she pounced on the prince and devoured him.

The two brothers waited a long time, but the youngest prince did not come, so they set out to find him. Reflecting on what he had said earlier, they had no doubt that he had returned to the tigress’s den. When they arrived and looked inside, there was nothing left of their brother but blood, bones, nails, and bits of clothing. The tigress had consumed him. At this sight, Great Sound and Great Deity immediately lost consciousness; it was a long time before they recovered their senses. The two gathered up the pieces of their brother’s clothing and, sobbing with deep sadness, set out for their parents’ encampment.

During this time, the queen was taking a nap and in a dream saw three doves flying high in the sky. As they fluttered around, a hawk struck and carried off the smallest one. Waking in terror, the queen immediately related her dream to the king. He replied, “Hearing your story, I believe the three doves are our three sons. The youngest of them, carried off by the hawk, is my most beloved son. I’m sure that something dreadful has happened to him.” So saying, the king immediately sent out servants to look everywhere for his son.

Soon, the two princes arrived and the king asked, “Did something bad happen to my beloved son? Do you have any news?” Choked with sadness, the two were unable to speak or even breathe for a while. Finally, they sighed deeply and told their parents that the tigress had eaten Great Being. Upon hearing this terrible news, the queen fainted right away. The king too was overwhelmed with immense sadness and tormented by sorrow. After a long while and with profound sighs, the two princes, the king, and the queen rushed to the place where the youngest prince had died. When they arrived at the opening of the den, what met their eyes were the bones and rivulets of blood left behind by the tigress. The queen recoiled, overcome with sobbing, and did not recover for a long while.

Meanwhile, the prince had been reborn as Great Courage (Nyingtob Chenpo). He wondered, “What did I do to be reborn here in the celestial realm of Tushita?” Through his divine eye, he thoroughly examined the five realms. Great Courage saw that, gathered around the bone fragments he had left behind, were his parents and two brothers. They were sunk in lamentation and completely miserable. He thought, “My parents are experiencing such unhappiness, it could threaten their very lives. To lighten their spirits, I’ll go talk to them.” He descended from space to the lofty sky and spoke words of encouragement to comfort his parents: “I’m the prince Great Being. After giving my body in generosity to the starving tigress, I was reborn in the celestial realm of Tushita.” With tears in their eyes, the king and queen said, “Son, you who are like our very heart, offering your body to the tigress was certainly most praiseworthy. But whom can we tell of our suffering in missing you?”

Great Courage replied, “Please do not be unhappy. The end of birth is disintegration, and the end of gathering is separation. No one can transcend this for it is the nature of things. It is the same for everyone. If you perform evil actions, you will fall into the hell realms; if you perform virtuous actions, you will be reborn in the higher realms. Therefore, diligently pursue virtue. Make aspiration prayers, and in the next life we will definitely meet in a celestial realm.” After a few more words, he disappeared. The king and queen became a little happier and made the commitment to pursue virtuous activity. They created a small casket covered with seven kinds of jewels in which they laid the bones of their son and a stupa was built over the place in which it was buried.

Happy Sasthi Nakha- The birthday of Kumar.

Sasthi Nakha falls on the sixth day of the bright half of the month of Jetha(MAY/JUN). This festival is said to have been observed to mark the birthday of Kumar, the Hindu deity of war and one of the sons of Lord Shiva, to worship on his birthday as a mark of gratitude for fighting a battle with the demons and helping the Gods regain their kingdom.

The faithful celebrate Sasthi Nakha by visiting Kumar”s temple in the southern part of Kathmandu. It is one of the main festivals to be observed by the native inhabitants of the Panauti Valley. On this day especially the Newars of the Panauti and Kathmandu Valley prepare a typically Nepali dish made of maas, black lentil, and mugi, kidney beans, kasu, small peas ground, bodi beans and offer it to Kumar. They take these dishes and enjoy themselves. Next day Kumar seated on a peacock beginning from Hanumandhoka Durbar Square is a chariot is carried by men in accompaniment with musical instruments played by a nominate party of men along the streets of Kathmandu, Kumar, being a war-lord, his conveyance has been a peacock, a bird of slow and cautious motion, quick change and flights all the qualities needed in an advancing army. The festival also marks the end of Diwali, a festival when the Nepalese worship their family deities annually. Those families which do not or cannot observe the Deewali for vivid reasons, worship the family deities by way of apologizing and also Kumar on this day. Another special feature of this festival is the cleaning of the wells and springs from which people, before the supply of filtered drinking water through galvanized pipes and taps, used to drink water.

Newa Community celebrates Sasthi Nakha, a traditional festival of the Newas, by cleaning water sources just before the start of monsoon. Newa Cultural experts say that usually, the Newa community celebrates Sasthi Nakha by cleaning water sources like wells, ponds, and stone-spouts. And at the end of it with a grand Newari feast of six different varieties of Newari food including Wo (fried lintel bread) and Chatamari (Nepali special pizza).

This festival is celebrated on the birthday of Kartikeya, son of Lord Shiva and Parvati, to welcome the rainy season. Houses, courtyards, streets, and allies are also clean during this day. It is believed that cleaning such water sources will bring in the rain for the good cultivation of crops. It is also believed that the Sasthi Nakha is celebrated to welcome monsoon as this is the ideal time to set up rice seedbeds.

Sasthi Nakha
A Newar festival, Sasthi Nakha is celebrated at the onset of the rainy season. Newars celebrate it by worshipping Kartikeya or Kumar, son of Lord Shiva and Parvati, by preparing a small feast including traditional Newar dishes called Wo and Chatamari, and most importantly, cleaning the nearby water resources. Sasthi Nakha is also the last day for performing annual offerings to the ancestral or guardian deities amongst the Newar community.

The word “sasthi” was modified from the Sanskrit word “Shashthi” meaning sixth and “nakha” in Newar language, or Nepal Bhasha means festival. Thus the name Sasthi Nakha was given because it is celebrated on the sixth day of the bright fortnight in the month of Jyestha in the Bikram Sambat calendar. It is also known as Kumar Shashthi.
“It’s a day to worship “Pikhalakhu.” “Pikha” means outside and “lakhu” means the rivers nearby,”. Pikhalakhu is a small circle or a mandap drawn outside each household of the Newar community. The community also regards Pikhalakhu as the place of Kumar. The cleaning up of wells, ponds, and stone spouts on this particular day, marking it as a festival, has great cultural importance in the Newar community.

Environmentalists, on the other hand, have realized that this festival links itself with social and environmental awareness issues. UN-Habitat has mentioned Sasthi Nakha in its brochure as “to be supported nationally in an effort to both preserve water sources and promote rainwater harvesting.”